płk w st. spocz. mgr inż. Piotr KowalukWarszawa, 04 kwietnia 2022 r.
Koszary przy ul. 11 Listopada w Warszawie.
Przedwstęp Strona internetowa www.wria.pl, założona i prowadzona przez Pana Pułkownika Zbigniewa Przęzaka, to kompendium wiedzy o wchodzących w skład Wojsk Obrony Powietrznej Kraju Wojskach Rakietowych i Artylerii. Twórca strony internetowej i Autorzy zamieszczanych tu od roku 2006 publikacji przedstawili historię tego Rodzaju Wojsk, opisali jednostki oraz uzbrojenie i sprzęt wojskowy, które znajdowały się w ich wyposażeniu. Niezwykle interesujące są wspomnienia przeciwlotników przedstawiające żołnierskie losy i trudy służby. W chętnie czytanych przeze mnie artykułach nie doszukałem się zbyt wielu opisów koszar (rozumianych jako obiekty rozmieszczenia w nich jednostek), w których głównie biegł czas służby, szkolenia, życia kadry i żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. O ile tworzone na przełomie lat 60-tych i 70-tych XX wieku koszary dywizjonów rakietowych na Śląsku, wokół Warszawy, Poznania czy nad morzem budowane były według podobnych projektów, to niektóre miejsca dyslokacji jednostek znajdowały się w historycznych, wzniesionych kilkadziesiąt lat temu budowlach. Mam tu na myśli koszary przy ul. 11 Listopada w Warszawie, miejsce stacjonowania 3 Łużyckiej Dywizji Artylerii OPK, a następnie, po przeformowaniach - 3 Łużyckiej Brygady OPK (3 Warszawskiej Brygady Rakietowej OP), a o których to koszarach chciałbym przedstawić w tym artykule nieco informacji. Zanim przejdę do dalszej części opracowania, poświęconego historii koszar na warszawskiej Pradze, przedstawię definicję czym są koszary. Posłużę się wyjaśnieniem zawartym w książce pt. “1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach” autorstwa płk. Ryszarda Henryka Bochenka [1]. “koszary, budowla lub zespół budowli przeznaczony do zakwaterowania wojska. Koszary wznoszono już w starożytności. Najdawniejsze, z okresu Cesarstwa Rzymskiego, były budynkami zaopatrzonymi we wszystkie urządzenia sanitarne (wodociągi, centralne ogrzewanie, baseny kąpielowe itp.). W średniowieczu oraz w pierwszych wiekach nowej ery nowożytnej koszary nie występowały w postaci samodzielnych budowli, stanowiły natomiast integralny element grodów, zamków i twierdz. W postaci samodzielnych kompleksów pojawiły się ponownie w XVII - XVIII w. Początkowo były to zwykle koszary systemu Vaubana1, warowne budynki piętrowe o planie czworoboku z niewielkim dziedzińcem, stajniami w przyziemiu i izbami żołnierskimi na piętrze. Następnie zaczęto stosować system koszar pawilonowy w postaci wolno stojących budynków o bogatym wystroju architektonicznym, np. w Polsce (gdzie budownictwo koszarowe rozpowszechniło się dopiero w XVIII w.) w Warszawie Koszary Mirowskie z 1730, których fragment w postaci budynku straży pożarnej ( ) zachował się do dzisiaj. W XIX w. powstaje współczesny typ koszar, obejmujący oddzielne budynki - pomieszczenia dla ludzi, stajnie, kuchnie, szpitale itp., oraz rozwija się budownictwo koszar obronnych w twierdzach, np. projektu E. Totlebena2 k. twierdzy Modlin na 20000 ludzi. Obecnie koszary wznosi się w postaci kompleksów budynków mieszkalnych, administracyjno - gospodarczych i magazynów, warsztatów naprawczych oraz placów ćwiczeń właściwych dla rodzajów zakwaterowanych wojsk.” Wstęp Praga to centralna część prawobrzeżnej Warszawy. Jej nazwa pochodzi od słowa “prażyć”, gdy w czasach wczesnego średniowiecza przybywający tu ludzie wypalali, czyli prażyli lasy, aby się osiedlić. 10 lutego 1648 roku król Władysław IV Waza nadał Pradze prawa miejskie, a w roku 1791 nastąpiło przyłączenie Pragi, jako dzielnicy, do Warszawy. Obecnie (styczeń 2022 r.) Praga dzieli się na dwie odrębne dzielnice - Pragę Północ i Pragę Południe. Centrum Pragi Północ znajduje się w rejonie skrzyżowania ulicy Targowej i Alei Solidarności. Udając się z tego miejsca w kierunku północnym, po krótkim spacerze dochodzimy do ulicy 11 Listopada. Nazwa związana z rokiem 1918, datą jednoznacznie kojarzącą się z odzyskaniem niepodległości przez Polskę. Warto wspomnieć, że w tym dniu Rada Regencyjna przekazała marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu władzę, a w lasku Compiegne pod Paryżem Niemcy podpisały rozejm, co traktowane jest jako formalne zakończenie długotrwałej i krwawej I wojny światowej.
W przeciwieństwie do większości warszawskich ulic, które przebiegają równolegle lub prostopadle do Wisły, ulica 11 Listopada przebiega ukośne. Zapoznajmy się z opisem tej ulicy zaczerpniętym z “Encyklopedii Warszawy” [2]:
“JEDENASTEGO LISTOPADA, Esplanadowa, Śliwicka, ulica (Praga Pn.), prowadzi łukiem od ul. Targowej do zbiegu ulic J. Odrowąża i św. Wincentego, w XIX w. droga, po 1889 ulica stanowiąca granicę zabudowy Pragi oddzielająca ją od esplanady Fortu Śliwickiego, stąd jej część nazywana była Esplanadową, część Śliwicką; od 1870 do 1916 przy końcu ul. Śliwickiej, przed torami kolejowymi, znajdowały się rogatki bródnowskie; od 1919 dla uczczenia dnia odzyskania niepodległości obie nazwy zmieniono na J.L.; w końcu XIX w. pn. stronę ulicy zabudowano koszarami, stacjonował tam w okresie międzywojennym 36 pułk piechoty Legii Akad.; po stronie pd. ulicy wzniesiono domy mieszkalne; w czasie II wojny świat. zabudowa ocalała, po wojnie została zagęszczona; 1972 ulicę przebudowano; przedłużeniem jest ul. J. Odrowąża.” Po tym wprowadzeniu, pora przejść do zasadniczej części opracowania. [ Do spisu treści. ] Historia koszar przy ul. 11 Listopada w Warszawie II połowa wieku XIX i początek XX Jednostki przeciwlotnicze, które stacjonowały od lat 60-tych XX wieku do początku wieku XXI w koszarach z adresem 11 Listopada 17/19, rozmieszczone były na terenie znajdującym się pod zarządem wojskowym od XIX wieku. Obszar ten można opisać, jako ograniczony ulicami: 11 Listopada, Stefana Starzyńskiego (częściowo) i Namysłowską (w przybliżeniu). Po roku 1875, na przedpolu prawobrzeżnego fortu Cytadeli Warszawskiej (nazywanej wówczas Cytadelą Aleksandrowską) - fortu Śliwickiego, na terenach wykupionych przez Zarząd Warszawskiego Okręgu Wojskowego (chodzi oczywiście o podział administracyjny według nomenklatury przyjętej w Imperium Rosyjskim), rozpoczęto budowę obiektów infrastruktury wojskowej: zespołów koszarowych, zakładów prowiantowych i magazynów. Zajmowały one obszar znacznie większy niż teren użytkowany przez wojsko w II połowie XX wieku, ponieważ sięgały do okolic obecnej ulicy Jagiellońskiej. Na stronie internetowej Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy można wyszukać i obejrzeć mapy (z XIX i XX wieku) oraz zdjęcie lotnicze (z roku 1935) opisywanego obszaru. Budynki koszarowe, zachowane do czasów współczesnych, a w których stacjonowały jednostki przeciwlotnicze, zostały wzniesiony w okresie ~1896 - ~1901. Zaprojektował je polski architekt Wiktor Junosza - Piotrowski (autor projektów również innych obiektów koszarowych na terenie Warszawy i Polski). Koszary, po oddaniu ich do użytku, stały się miejscem dyslokacji 2. Orenburskiego Pułku Kozaków. Pułk ten, wraz z 13. Narewskim Pułkiem Huzarów (stacjonującym w Siedlcach), tworzył 2. Brygadę Kawalerii (miejsce stacjonowania dowództwa - Warszawa), a Brygada wchodziła w skład 13. Dywizji Kawalerii (dowództwo mieściło się w Warszawie). Pułk kozaków stacjonował tu do wybuchu I wojny światowej. Niechlubnym akcentem pobytu pułku w Warszawie był udział w tłumieniu niepodległościowych i patriotycznych wystąpień mieszkańców miasta.
Z czasów stacjonowania pułku kozaków (ale również z późniejszych okresów) do czasów współczesnych na zewnętrznych ścianach budynków koszarowych zachowały się “wydrapki”3. Mozolnie wykonane wschodniosłowiańskim pismem (zwanym cyrylicą) wydrapki, które zachowały się do dziś, to imiona i nazwiska oraz daty.
Inną, materialną pamiątką z tamtych lat jest małe, metalowe kółko przytwierdzone do ściany budynku koszarowego nr 3, które służyło do mocowania wodzy kawaleryjskich koni (tzw. koniowiąz). [ Do spisu treści. ] Dwudziestolecie międzywojenne.
W marcu 1921 roku w koszarach został zakwaterowany 36. pułk piechoty (w roku 1929 przemianowany na 36. pułk piechoty Legii Akademickiej). Oddział ten utworzony został decyzją Naczelnego Wodza i Naczelnika Państwa - Józefa Piłsudskiego z ochotników wstępujących w listopadzie 1918 roku do kompanii Legii Akademickiej. 3 grudnia 1918 roku nowo sformowanemu pułkowi nadano nr 36. 13 grudnia na Placu Saskim (obecnie Placu marszałka Józefa Piłsudskiego) żołnierze złożyli ślubowanie na wierną i ofiarną służbę Rzeczypospolitej. 4 stycznia 1919 roku pułk opuścił Warszawę i rozpoczął swój szlak bojowy biorąc udział w wojnie polsko ukraińskiej, a następnie w roku 1920 w wojnie polsko - rosyjskiej (niepoprawnie nazywanej polsko - bolszewicką).
Jak wspomniano wyżej, po powrocie do Warszawy 36 pułk piechoty Legii Akademickiej znalazł się w koszarach na warszawskiej Pradze. Zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym PS 10-50 z 1930 roku stan osobowy pułku liczył 56 oficerów i 1500 podoficerów i szeregowych. W okresie pokoju podstawowym zadaniem jednostki było szkolenie żołnierzy powoływanych do odbycia 18-to miesięcznej służby wojskowej. Ponadto, w ramach służby garnizonowej, żołnierze pełnili warty (w tym przed Grobem Nieznanego Żołnierza) oraz - w ramach wystawianych kompanii honorowych - brali udział w uroczystych capstrzykach, powitaniach i pożegnaniach gości honorowych, defiladach, pogrzebach. Święto pułku obchodzono 3 czerwca (rocznica bitwy pod Daniłowiczami w 1920 roku), a także 15 sierpnia odbywały się uroczystości związane ze Świętem Żołnierza. Po ukończeniu Oficerskiej Szkoły Piechoty do 36. pułku piechoty Legii Akademickiej, w celu pełnienia zawodowej służby wojskowej, przybył ppor. (późniejszy generał) Józef Kuropieska. W jednym z rozdziałów swojej książki pt. “Wspomnienia dowódcy kompanii” [3] opisał życie toczące się w pułku, a tak przedstawił koszary:
“Pułk mieścił się w starych kozackich koszarach przeznaczonych dla sześciu sotni. W każdym budynku koszarowym mieściły się dwie sotnie. W osobnym budynku znajdowało się dowództwo pułku i kasyno oficerskie. Nasz pułk miał kilkanaście pododdziałów: 9 kompanii strzeleckich, 3 kompanie karabinów maszynowych, pluton łączności, pluton pionierów, pluton artylerii piechoty i pluton zwiadowców. Wszystko to było rozmieszczone w dawnym pomieszczeniu obliczonym na sześć sotni. Rejon kompanii składał się z sali sypialnej, kancelarii, magazynu, umywalni i ubikacji. W sali sypialnej tak ustawiono piętrowe łóżka, że tworzyły boksy, w których stało kilka stołów i ław; wykorzystywano je do spożywania posiłków i układania w kostki ubrań przed nocnym spoczynkiem. Wykłady odbywały się właśnie w takiej zaimprowizowanej salce. Z przyczyn nadmiernego zagęszczenia (w kompanii było 100 - 140 ludzi) w pomieszczeniach panował okropny zaduch zarówno w nocy, jak i w dzień. Prowadzenie wykładów w tych warunkach było wielce nużące.” Tak wyglądało zakwaterowanie żołnierzy z poboru. A w jakich warunkach mieszkała kadra? W drugiej połowie lat dwudziestych XX wieku nie były to luksusy, a warunki zakwaterowania bywały bardzo skromne. Jak wspomina w swej książce generał Kuropieska, dowódca 36 pułku mieszkał w jednopokojowym mieszkaniu, a jego zastępca, z rodziną, mieszkał ... również w mieszkaniu jednopokojowym. W celu poprawy sytuacji mieszkaniowej kadry, na podstawie rozporządzenia marszałka Józefa Piłsudskiego z dnia 2 czerwca 1927 roku “O zakwaterowaniu wojska w czasie pokoju”, utworzono przy Ministerstwie Spraw Wojskowych Fundusz Kwaterunku Wojskowego (FKW). W myśl ustawy, ”kwatera stała (mieszkanie) przysługiwała wyłącznie oficerom i żonatym podoficerom zawodowym w służbie stałej w stanie czynnym, podoficerowie nie żonaci i szeregowcy mieli być zakwaterowani we wspólnych koszarach. O metrażu należnego mieszkania służbowego decydował stopień wojskowy lokatora konkretnej osoby, a przydzielała je przełożona władza wojskowa niezależnie od liczebności rodziny zakwaterowanej osoby. Nie miało przy tym znaczenia, czy sam zainteresowany posiadał inne, prywatne mieszkanie. Kwatera zawodowego wojskowego, choć rodzinna, nie miała charakteru socjalnego. Jako pozostająca w wyłącznej dyspozycji władz wojskowych związana była z czasem i wymaganiami służby wojskowej. Przydzielał ją komendant garnizonu, a czynsz opłacany był w drodze potrąceń z uposażenia zakwaterowanej osoby. W przypadku przeniesienia w stan spoczynku lub zwolnienia ze służby czynnej, kwatera musiała być opróżniona pod rygorem eksmisji przeprowadzanej przy użyciu Żandarmerii Wojskowej.”[5]
Z Funduszu Kwaterunku Wojskowego przy ul. 11 Listopada i przy ul. Stefana Starzyńskiego wzniesiono dwa budynki, które zachowały się do dnia dzisiejszego.
Jeden z nich znajduje się przy ul. 11 Listopada i jest oznaczony numerem 15. Wzniesiony prawdopodobnie w roku 1928 jako pierwszy z kompleksu trzech planowanych budynków mieszkalnych dla kadry 36 pułku piechoty (dwóch pozostałych nie wybudowano). Drugi - przy ul. Stefana Starzyńskiego 12. Budowę rozpoczęto również prawdopodobnie w roku 1928, a mieszkania miały być przeznaczone dla podoficerów z rodzinami służących w pobliskich koszarach. Znajdowało się w nim 40 mieszkań.
Jeśli zatrzymamy się na ulicy 11 Listopada przed bramą wjazdową na teren koszar, to patrząc w prawo, na ścianie budynku sztabowego, dostrzeżemy metalową tablicę pamiątkową z widniejącym na niej profilem marszałka Józefa Piłsudskiego i napisem: “W tym budynku pracował Naczelnik Państwa Polskiego Józef Piłsudski”. Jakiej pracy Marszałka dotyczy ta inskrypcja? Był rok 1926. Nie opisując szczegółowo problemów krajowych i międzynarodowych krótko można stwierdzić, że w kraju pogarszała się sytuacja polityczna i gospodarcza. Od roku 1925 ciągnęły się kryzysy gabinetowe. W dniu 12 maja 1926 roku rozpoczął się, kierowany przez marszałka Józefa Piłsudskiego, zbrojny zamach nazwany przewrotem lub puczem majowym. Niestety nie był to jedyny przypadek w historii naszego narodu, gdy Polak stawał zbrojnie przeciwko swemu rodakowi. Walki spowodowały śmierć 379 osób (215 żołnierzy oraz 164 osób cywilnych) i rany około 1000 osób. 36 pułk piechoty Legii Akademickiej stanął po stronie zamachowców, a w okresie zamachu majowego w jego koszarach przebywał marszałek Piłsudski, co upamiętnia tablica. W koszarach przy ul. 11 Listopada 36 pułk piechoty Legii Akademickiej stacjonował do sierpnia 1939 roku. W dniu 27 sierpnia 1939 r. pododdziały 36 ppLA opuściły Warszawę, a w koszarach pozostał “Ośrodek Wyszkolenia 28. Dywizji Piechoty” (tak brzmiała nazwa Ośrodka Zapasowego mającego za zadanie mobilizacyjne formowanie nowych jednostek), w którym sformowano 1. batalion marszowy dla 28. Dywizji Piechoty oraz 2. batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszącej dla Samodzielnej Grupy Operacyjnej “Narew”. Następnie oba bataliony zostały przeformowane w pułki piechoty (1 pp Obrony Pragi i 2 pp Obrony Pragi (336 pp). Jednostki te walczyły w obronie Warszawy. Wrześniowy szlak bojowy i toczone walki to osobna, długa historia, która opisana została w wielu publikacjach, między innymi w wymienionym przeze mnie opracowaniu Eugeniusza Walczaka “36 pułk piechoty Legii Akademickiej” [4].
Po wschodniej stronie ulicy, na wysokości przystanku tramwajowego, znajduje się tablica upamiętniająca 36 pułk piechoty Legii Akademickiej i jednostki rozwijane na jego bazie lub utworzone podczas II wojny światowej, nawiązujące do nazwy pułku. [ Do spisu treści. ] Nie udało mi się ustalić, jakie jednostki niemieckie stacjonowały w koszarach po kapitulacji miasta we wrześniu 1939 roku, jednak budynki nie stały puste, a służyły okupantowi.
W lecie roku 1944, gdy do Warszawy zbliżały się wojska Frontu Białoruskiego wraz z będącą w jego składzie 1 Armią Wojska Polskiego, ilość wojsk niemieckich ściągniętych do Warszawy i w jej okolice znacznie się zwiększyła. Wzmocniono także siły znajdujące się w koszarach na Pradze, a ponadto w koszarach zorganizowano bazę materiałową i warsztaty. Teren koszar, ogrodzony, w tym dodatkowo zasiekami z drutu kolczastego, oświetlony nocą i strzeżony przez warty i patrole uzbrojone w karabiny maszynowe, obsadzony przez liczącą około 1200 żołnierzy obsadę, wspartych 20 czołgami, był ważnym obiektem strategicznym na warszawskiej Pradze. Chociaż w większości publikacji dotyczących Powstania Warszawskiego przedstawiane są i opisywane działania na lewym brzegu Wisły, to należy pamiętać, że walki toczyły się również na Pradze. Na dzień 1 sierpnia 1944 roku zaplanowano opanowanie przez siły powstańcze ważnych z wojskowego punktu widzenia obiektów, w tym koszar przy ulicy 11 Listopada. Natarcia prowadzone od strony północnej (zza nasypu kolejowego biegnącego równolegle do ul. Stefana Starzyńskiego) oraz od południa nie powiodły się. Powstańcy, działający w sile szacowanej od 450 do 1000 ludzi, nie byli w stanie pokonać silniejszych liczebnie i znacznie lepiej uzbrojonych Niemców. Ponowione po północy, już 2 sierpnia, natarcie również zakończyło się niepowodzeniem. W tej sytuacji, jak również z powodu innych niepowodzeń powstańców, dowodzący działaniami na Pradze ppłk Antoni Żurowski w dniu 4 sierpnia 1944 roku podjął decyzję o zaprzestaniu walk i przejściu żołnierzy do konspiracji. Część praskich powstańców przeprawiła się na lewy brzeg Wisły i walczyła w tej części Warszawy.
10 września 1944 r. rozpoczęły się walki o zdobycie Pragi, w których brały udział 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i 1 Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte. Rano, 15 września 1944 r. Praga została zdobyta. [ Do spisu treści. ] Po zakończeniu II wojny światowej do koszar wróciło Wojsko Polskie. W tym przypadku również nie udało mi się dowiedzieć, jakie jednostki tu stacjonowały zanim przybyła 3 Łużycka Dywizja Artylerii OPK. Jednak zanim przejdę do zasadniczego wątku, przedstawię pewien mroczny epizod związany z częścią terenu dawnych koszar. Chociaż kompleksy koszarowe wznoszono w celu zakwaterowania w nich wojska, ale niekiedy w wydzielonej części obiektów lub w całych kompleksach wykonywano pewne prace adaptacyjne i zamieniano na... więzienia. Kilka przykładów:
W przypadku praskich koszar, w roku 1944, w jednym z budynków po dawnym magazynie mobilizacyjnym (od strony obecnej ulicy Namysłowskiej) utworzono: “więzienie karno-śledcze nr III w Warszawie, zwyczajowo [przyp. autora - nazywane] Toledo - więzienie Urzędu Bezpieczeństwa i NKWD przeznaczone dla żołnierzy Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych oraz innych organizacji podziemnych, działające w latach 1944-1956 na warszawskiej Pradze-Północ. Miało siedzibę w nieistniejącym obecnie budynku przy ul. Ratuszowej 11 (obecnie ul. Namysłowska 6).”[6]. W latach 1956 - 1975 znajdowało się tu więzienie dla kobiet, a na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX wieku zostało ono zlikwidowane, a zabudowania wyburzone. Dla upamiętnienia ofiar NKWD i UB wzniesiono w tym miejscu pomnik. W miejscu po byłym więzieniu postawiono budynki mieszkalne. Ponieważ niektóre ofiary egzekucji grzebano na terenie więzienia, zdarzało się, ze podczas prowadzenia prac ziemnych znajdowano szczątki ludzkie. Oprócz budowanych na terenie pokoszarowym w latach 60-tych XX wieku i później osiedli mieszkaniowych, wybudowano tu również zespół krytych basenów oraz siedzibę Inspektoratu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. [ Do spisu treści. ] Nie udało mi się ustalić kiedy dokładnie, ale prawdopodobnie w latach 60-tych XX wieku, do koszar przy ulicy 11 Listopada przybyli żołnierze 9. (a może już 3.?) Dywizji Artylerii OPK. Z czasów swojego dzieciństwa pamiętam jedynie, że wyjeżdżając na wakacje z dworca Warszawa Gdańska, gdy pociąg jechał po nasypie wzdłuż ulicy Stefana Starzyńskiego, widziałem z okna wagonu za koszarowym ogrodzeniem równo ustawione armaty przeciwlotnicze. Przez wiele lat, mimo zmian organizacyjnych (przeformowanie Dywizji w Brygadę), praskie koszary były miejscem stacjonowania przeciwlotników. Historia z opisem tworzenia i funkcjonowania tych Jednostek znajduje się na stronie www.wria.pl w zakładce poświęconej 3. Warszawskiej Brygadzie Rakietowej Obrony Powietrznej oraz 83. dywizjonowi dowodzenia OP, a zatem nie będę w tym miejscu powtarzał dostępnych tam informacji. Przeciwlotnicy 3. Brygady stacjonowali przy 11 Listopada do drugiej połowy lat 80-tych XX wieku. Stąd przenieśli się na ulicę Radiową na warszawskim Bemowie, a następnie do Sochaczewa. [ Do spisu treści. ] Z chwilą opuszczenia koszar przez 3. Brygadę teren i znajdujące się na nim obiekty przejęła Agencja Mienia Wojskowego i od lat 90-tych XX wieku rozpoczął się proces parcelacji i sprzedaży. Mimo przeznaczenia koszar na sprzedaż, w budynkach miały swoje siedziby następujące instytucje i organizacje społeczne. Wymieniam je w kolejności alfabetycznej i przepraszam jeśli nie uwzględniłem którejś w poniższym wykazie:
Obecni użytkownicy budynków koszarowych: JW 3964 ul. 11 Listopada 17/19 “Oddział Zabezpieczenia jest jednostką wojskową podległą Dowódcy Garnizonu Warszawa - przeznaczoną do zaopatrywania i obsługi komórek organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej w powierzonym zakresie oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej.” [8]
NASK S.A. ul. 11 Listopada 23 “Powołana przez NASK4 Państwowy Instytut Badawczy spółka NASK S.A. jest integratorem usług telekomunikacyjnych. Świadczy zaawansowane usługi bezpieczeństwa teleinformatycznego, kolokacji i hostingu, buduje sieci korporacyjne, oferuje usługi centrum danych ulokowane we własnych serwerowniach. Zapewnia również tradycyjne usługi teleinformatyczne - dostęp do Internetu i telefonię.” [9] Klub Alternatywny ul. 11 Listopada 25
“Klub Alternatywny Caritas Diecezji Warszawsko-Praskiej” działa na rzecz dzieci i młodzieży. Główną misją jest wsparcie praskich rodzin w procesie edukacji i wychowania dzieci w wieku od 7. do 18. roku życia. Prowadzone są także zajęcia dla seniorów.” [10] Koszarowe obiekty zabytkowe. [7] W dniu 14 września 1993 r. decyzją Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do rejestru zabytków pod nr. A-1554 została wpisana część budynków koszarowych znajdujących się na terenie posesji posiadającej adres 11 Listopada 17/19. W roku 2021 do rejestru zabytków został również wpisany dawny budynek koszarowy znajdujący się pod obecnym adresem ul. 11 Listopada 13 (prawdopodobnie w czasach stacjonowania 36 pułku piechoty Legii Akademickiej znajdowały się w nim pierwotnie kancelarie, a w późniejszym okresie mieszkania oficerskie) [ Do spisu treści. ] Niedokończone zakończenie Jak widać, artykuł nie jest ściśle związany z zasadniczą tematyką strony internetowej www.wria.pl, a dotyczy miejsca, w którym przez wiele lat stacjonowali przeciwlotnicy. Wiekowe koszary na Pradze przy ul. 11 Listopada to tło wielu wydarzeń związanych z wojskiem, Warszawą, a przede wszystkim żołnierzami, służącymi w różnym czasie i pod różnymi sztandarami w tym miejscu. Opracowanie jest tylko przysłowiowym “wierzchołkiem góry lodowej”, bo moim zamysłem i celem - nadając taki a nie inny tytuł temu rozdziałowi “Niedokończone zakończenie” - było zachęcenie przeciwlotników (a może nie tylko ich?), aby jako ciąg dalszy tego artykułu opisali swoje losy związane z koszarami. Przepraszam, że może wiele zawartych w moim artykule informacji jest zbyt ogólnikowych, ale nie zawsze udało mi się dotrzeć do wiarygodnych źródeł, które mogłyby poszerzyć zawartą tu wiedzę. Czy ręką innych Autorów dopisany zostanie ciąg dalszy do tego artykułu? Pytanie na razie pozostaje retorycznym. W dniu 15 lutego 2022 r., korzystając z prawie wiosennej pogody, udałem się na Pragę, aby wykonać zdjęcia w celu zilustrowania opowieści przedstawionej w artykule. W tym miejscu składam podziękowanie Dowódcy Jednostki Wojskowej Nr 3964, Panu Pułkownikowi Dariuszowi Chodynie za wyrażenie zgody na sfotografowanie znajdującej się na terenie wewnętrznym tablicy pamiątkowej poświęconej marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, a pełniącym w tym dniu służbę Pracownikom Ochrony, za umożliwienie zrealizowania mojego zamiaru. Ponadto dziękuję Pracownikom/Wolontariuszom “Klubu Alternatywnego” za wyrażenie zgody na wstęp na teren oraz ciekawą rozmowę o budynku nr 3, niegdyś stanowiącym część koszar, a obecnie służącemu praskim dzieciom i młodzieży. Ponadto dziękuję Panu Przemysławowi Boguszewskiemu, który już po ukazaniu się artykułu w swojej recenzji przedstawił wiele, nieznanych mi faktów związanych z historią opisywanych w artykule miejsc i ich okolic. Część tych informacji związanych bezpośrednio z tematyką artykułu wykorzystałem umieszczając je w tekście lub na ich podstawie dokonałem korekt. [ Do spisu treści. ]
Wykaz źródeł wykorzystanych podczas opracowywania artykułu: [1] Ryszard Henryk Bochenek “1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach” Wydawnictwo MON Warszawa 1980 Wydanie I [2] Opracowanie zbiorowe pod redakcją Barbary Petrozolin - Skowrońskiej “Encyklopedia Warszawy” Wydawnictwo Naukowe PWN Spółka z o.o. Warszawa 1994 [3] Józef Kuropieska “Wspomnienia dowódcy kompanii” Wydawnictwo Bellona S.A. [4] Eugeniusz Walczak “36 pułk piechoty Legii Akademickiej” Seria: “Zarys historii wojennej pułków polskich w Kampanii Wrześniowej” Oficyna Wydawnicza “Ajaks” Pruszków 1994
Strony internetowe (dostępne w grudniu 2021 roku): [5] https://pl.wikipedia.org/wiki/Fundusz_Kwaterunku_Wojskowego [6] https://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%99zienie_karno-%C5%9Bledcze_nr_III_w_Warszawie [7] https://www.mwkz.pl/archiwum-aktualnosci-lista/1432-nowy-wpis-do-rejestru-zabytkow-stacja-filtrow-twierdzy-modlin- [8] https://ozjw3964.wp.mil.pl/pl/ [9] https://www.nasksa.pl/ [10] https://cdwp.caritas.pl/placowki-wychowawcze/klub-alternatywny/ Inne: www.warszawa1939.pl https://rcin.org.pl/Content/139997/WA303_173360_II14694_Kulik.pdf https://przegladpraski.pl/rosjanie-zniszczyli-mur-na-pradze/ http://warszawa-tour.blogspot.com/2015/10/koszary-na-ul-11-listopada.html https://czmurek.com/koszary-ii-orenburskiego-pulku-kozakow/ https://przegladpraski.pl/koszary-przy-11-listopada17-19/ https://publicystyka.ngo.pl/powstanie-mniej-znane-cz-1-brodno-targowek-nowa-praga
-------------------------------------------- 1. Sebasien le Prestre de Vauban (1633 - 1707), francuski inżynier wojskowy, marszałek Francji, ekonomista, twórca nowego systemu budowania i zdobywania twierdz. 2. E. J. Totleben (1818 1884), generał rosyjski, inżynier wojskowy, kierownik prac inżynieryjnych w okresie obrony Sewastopola (1854 55). Po roku 1870 pod kierownictwem Totlebena został opracowany nowy system fortyfikacyjnego umocnienia zachodnich granic ówczesnej Rosji (twierdze Dęblin, Modlin, Warszawa, Brześć). 3. “Wydrapka” - napis lub rysunek wykonywany przy pomocy ostrego narzędzia, np. gwoździa, na budynku lub murze w koszarach, zazwyczaj przez żołnierza stojącego na warcie, który w ten sposób “upamiętniał” swój pobyt w jednostce i czas pobytu (np. szer. Jan Nowak JW 1109 IX 1988) lub czas do zakończenia odbywania zasadniczej służby wojskowej (np. Wacuś 100 DDC - czyli imię autora wydrapki i sto dni (D), które mu pozostały do cywila (DC)). 4. NASK - Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa
[ Do spisu treści. ]
|
