Powstanie i rozwój
Wojsk Rakietowych WOPL OK (WOPK)
w latach 1959-1985

Z perspektywy Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Bemowie Piskim

Spis treści:

1. Jest decyzja, obrona przeciwlotnicza będzie wyposażona w uzbrojenie rakietowe.

2. Kuźnia kadr wojsk rakietowych.

3. Artyleria przeciwlotnicza zamienia armaty na PZR SA-75 Dwina.

4. Czas na ziany, PZR S-75M Wołchow do dyspozycji przeciwlotników.

5. Małe i średnie wysokości? Jest i na to sposób, PZR S-125 Newa.

6. Co na AWACS i SR-71? I na to było rozwiązanie, PZR S-200 Wega.

7. Wojska Obrony Przeciwlotniczej Sił Powietrznych - rok 2009.

“Dla wzmocnienia obrony przeciwlotniczej obszaru kraju zostaje wprowadzone na wyposażenie Wojska Polskiego uzbrojenie rakietowe”... – Dyrektywa Nr 009/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 12.03.1959. Od tego dokumentu można liczyć datę powstania rakietowej obrony przeciwlotniczej w Polsce.

Ministrem Obrony Narodowej jest w tym czasie gen. broni Marian Spychalski (na stanowisku w latach 1956 - 1968)

Szefem Sztabu Generalnego gen. broni Jerzy Bordziłowski (na stanowisku w okresie 23 marca 1954 - 6 lutego 1965).

Dowódcą Wojsk Lotniczych i OPL OK jest gen. Jan Frey–Bielecki (od 1956r. do 1962r.)

Zastępcą Dowódcy Wojsk OPL OK - Szefem Inspektoratu Artylerii, a następnie Szefem Artylerii OPL OK płk Władysław Szczepucha (od 1959r. do 1962r., od 1960r. gen. bryg.).

Inspektorat Artylerii OPL OK składał się z wydziału operacyjnego, szkolenia i uzbrojenia. Zastępcą Inspektora Artylerii był ppłk Franciszek Dobrzański, Szefem Wydziały Operacyjnego mjr Czesław Drabent, a Szefem Wydziału Szkolenia mjr Kryspin Hille. W Inspektoracie, w tym czasie, służyli także: ppłk Zdrojewski, mjr Stanisław Przybecki, mjr Kazimierz Pietz, kpt. Zygmunt Knoll, kpt. Mieczysław Miś, kpt. Aleksander Morski, kpt. Czubkowski, kpt. Tadeusz Koziołkiewicz, kpt. Zygmunt Baczewski, kpt. Tomasz Maliszewski, kpt. Mroziński i kpt. Józef Wrzesiński.

Od 1957 r. mamy trzy korpusy OPL OK w których skład wchodziły dywizje i samodzielne pułki artylerii przeciwlotniczej:

1 KOPL OK w Warszawie. Szef artylerii ppłk Stanisław Dębiak, dywizje i pułki przeciwlotnicze:

• 9 DAPlot w Warszawie, dowódca płk Taburenko:
  • 64 pa OPL Czerniaków;
  • 86 pa OPL Bródno;
  • 87 pa OPL Służewiec;
  • 94 pa OPL Bielany.
• 13 DAPlot w Bytomiu, dowódca ppłk Bolesław Tatarski:
  • 85 pa OPL Wełnowiec;
  • 89 pa OPL Chorzów;
  • 96 pa OPL Zabrze;
  • 97 pa OPL Będzin.
• samodzielne pułki:
  • 3 spa OPL Zgierz;
  • 90 spa OPL Węgrzec k. Krakowa;
  • 115 spa OPL Nisko.

Rys. nr 1.  Przeciwlotnicza armata S-60 (57 mm) w tle dalmierz z przelicznikiem. Wikimedia Commons - Bukroed

2 KOPL OK w Bydgoszczy. Szef artylerii ppłk Zdzisław Wasilewski, pułki przeciwlotnicze:

• 129 spa OPL Szczecin;
• 136 spa OPL mp Mrzeżyno, stanowisko ogniowe Bydgoszcz;
• 60 spa OPL Gdynia.

3 KOPL OK we Wrocławiu. Szef artylerii ppłk Edward Wojciechowski, pułki przeciwlotnicze:

• 14 spa OPL Poznań;
• 98 spa OPL Wrocław.

Faktycznie, jeszcze przed wejściem dyrektywy MON w życie, podjęto czynności przygotowawcze w ramach operacji p.k. “MOTYL”:

• zawarto porozumienie z MON ZSRR o przeszkoleniu kadry dydaktycznej i kadry dla potrzeb nowych jednostek rakietowych w radzieckim ośrodku szkoleniowym w Ułan–Ude;
• uzgodniono z MON ZSRR terminy dostaw sprzętu rakietowego do nowego ośrodka szkolenia na 1959 rok;
• na posiedzeniu, w dniu 26.01.1959 r. Rada Wojskowa Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju pod przewodnictwem dowódcy gen. Jana Frey–Bieleckiego:
  • wytypowała grupę 25 oficerów do przeszkolenia w Ułan–Ude. Kurs trwa od 02 lutego do 18 czerwca 1959r.;
  • postanowiła zakupić dodatkowo dwie rakiety;
  • wystąpiła do Szefa Sztabu Generalnego o przysłanie na potrzeby ośrodka grupy konsultantów radzieckich na okres od 6 do 12 miesięcy;
  • wybrała, jako propozycję, lokalizację ośrodka szkolenia dla potrzeb nowego rodzaju wojsk przy Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie.

Postanowienia i propozycje Rady Wojskowej WL i OPL OK zostały zaakceptowane, za wyjątkiem lokalizacji ośrodka szkolenia.

Rozpoczyna się prawdziwa rewolucja prowadząca do radykalnych zmian jakościowych w jednostkach OPL. Zmiany te nie miały jednak spowodować likwidacji artylerii lufowej OPL OK, lecz skadrowanie pułków.

Artyleria przeciwlotnicza miała pozostać do osłony dywizjonów ogniowych (rakietowych), lotnisk, składnic i stanowisk dowodzenia. Utworzono w tym celu 23 baterie osłonowe 57 mm armat przeciwlotniczych i 48 baterii dział 37 mm.

Lokalizacja ośrodka szkolenia dla potrzeb nowego rodzaju wojsk przy WAT nie spełniała wymogów ochrony tajemnicy wojskowej. Ostatecznie, Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Nr 066/org. Z dnia 03.06.1959r. ustalono:

• termin sformowania Ośrodka Szkolenia Specjalistów Artylerii (OSSA) do 01.09.1959r.;
• numer Jednostki Wojskowej 1015;
• etat OSSA Nr 6/343:
  • stan osobowy stały – 374 wojskowych i 27 pracowników kontraktowych;
  • stan osobowy zmienny – 70 oficerów i 120 podoficerów zawodowych (słuchaczy kursów z jednostek);
  • miejsce formowania OSSA – Giżycko.

Po rekonesansie w Giżycku, okazało się, że miejscowość także nie zapewnia zachowania wymaganej tajemnicy wojskowej, zespół koszarowy nie odpowiada potrzebom organizacyjno–kwaterunkowym. Zaproponowano miejscowość Gołdap.

Szef Sztabu Generalnego sankcjonuje propozycję zmiany miejscowości na Gołdap (Zarz. Szefa Sztabu Gen. Nr 026/oper. z dnia 26.06.1959r.)

Dzień 26 czerwca był obchodzony jako święto jednostki.

Rozkazem personalnym MON Nr 00326 z dnia 07.08.1959 na Komendanta OSSA mianowany został płk Aleksander Grabowski – dotychczasowy Zastępca Szefa Inspektoratu Artylerii OPL OK.

Jego zastępcami zostali mianowani:

• mjr Stefan Rekucki – Zastępca ds. Politycznych;
• mjr Władysław Żelazowski – Zastępcą ds. Szkolenia;
• kpt. Waldemar Kasperowicz – Główny Inżynier;
• kpt. Bolesław Bilecki – Szef Wydziału Ogólnego.

W sierpniu 1959, po powrocie oficerów z Ułan–Ude, zaczęto obsadzać stanowiska dydaktyczne.

Rys. nr 2.  Główna brama wjazdowa do OSSA w Gołdapi (JW 1015). Foto. z publikacji: Zbigniew Olszański – “Wojska Rakietowe Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej”.

Czasowo do OSSA oddelegowano dziewięciu pracowników naukowo–dydaktycznych z Wojskowej Akademii Technicznej.

W okresie od września do listopadzie 1959r. skierowano do OSSA pierwszy z dwóch zestawów rakietowych SA-75 Dwina (SA-2 Guideline) jakie pojawiły się w ramach dostaw sprzętu rakietowego w Polsce, drugi skierowano do 9 Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej (R-z Nr 0039/OPL Dowódcy WLiOPL OK).

W skład pierwszego zestawu rakietowego wchodziły:

• pięciokabinowa stacja naprowadzania rakiet (SNR);
• 6 wyrzutni;
• 2 rakiety W-750;
• 1 przekrój rakiety W-750;
• zespół zasilania;
• samochody transportowo-załadowcze rakiet;
• komplet sprzętu potoku technologicznego do elaboracji rakiet.

Wraz ze sprzętem, celem pomocy w jego rozwinięciu, przybyła do OSSA grupa specjalistów radzieckich pod dowództwem kpt. Wołkowa.

Sprzęt rozwinięto na poligonie szkolnym znajdującym się około 7 km od OSSA.

Oprócz sprzętu odebranego z ZSRR, dodatkowo rozwinięto radiolokacyjną stację wstępnego poszukiwania P-8 oraz dwie radiolokacyjne stacje artyleryjskie SON-4 i SON-9.

Po otrzymaniu i rozwinięciu sprzętu rakietowego, okazało się, że i ta miejscowość nie spełnia dostatecznych warunków w zakresie ochrony tajemnicy wojskowej i maskowania. W 1960 roku dokonano ostatniej zmiany miejsca dyslokacji OSSA. W dniach 14-21.09.1960 roku, w dwóch rzutach kołowych i w dniach 19-21.09.1960 w trzech transportach kolejowych, ośrodek przegrupował się do miejscowości Bemowo Piskie.

Kiedyś miejscowość nosiła nazwę Karczmisko-Szlaga. Nazwę miejscowości zmieniono na Bemowo Piskie Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów Nr 293 z dnia 27.09.1955 na wniosek Dowódcy 8 Dywizji Artylerii Przełamania.

Rys. nr 3.  Główna brama wjazdowa do CSS WR Bemowo Piskie. Foto Dariusz Kołtek

Przed przegrupowaniem ośrodka do Bemowa Piskiego, w obiektach sztabowych i koszarach stacjonowało Dowództwo 8 Dywizji Artylerii Przełamania. Wcześniej, w czasie wojny, w koszarach stacjonowała niemiecka jednostka kawaleryjska.

W początkach 1961 roku ośrodek przejął cały garnizon i Komendant OSSA został jedynym gospodarzem garnizonu Bemowo Piskie.

Wraz ze zmianą miejsca dyslokacji , Dowódca Wojsk Lotniczych i OPL OK rozkazem nr 0013 z dnia 16.10.1960r. zmienił nazwę Ośrodka z OSSA OPL na Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiolokacji oraz nr JW z 1015 na 4487.

Rys. nr 4.  Schemat organizacyjny CSSRiA w latach 1960-1963

Cały czas trwały prace nad etatem który w 1965r. ustabilizował się i liczył 189 oficerów, 166 podoficerów zawodowych i 950 żołnierzy służby zasadniczej.

Dyrektywa MON Nr 0049/Oper. z dnia 09.12.1959r. nakazywała w latach 1959 - 1965 przezbrojenie w sprzęt rakietowy 2/3 jednostk artylerri OPL OK, w tym:

• W Warszawie i na Śląsku sformowanie dwóch dywizji składjących się w 80% z dywizjonów ogniowych (do) i w 20% z dywizjonów technicznych (dt);
• W Poznaniu sformowanie samodzielnego pułku.

Była także decyzja sformowania samodzielnego pułku w Łodzi w składzie 4 dywizjonów ogniowych i jednego dywizjonu technicznego. Decyzja została uchylona.

Dowódca I Korpusu, rozkazem Nr 0037/Org. z dnia 08.03.1960r., nakazał Dowódcy 9. Dywizji Artylerii OPL OK Warszawa (obecnie 3 Warszawska Brygada Rakietowa OP) sformowanie, w terminie do 10 kwietnia 1960r., pierwszych w Polsce, czterech dywizjonów ogniowych i jednego dywizjonu technicznego na bazie 87 i 94 pułku artylerii OPL oraz 60 baterii dowodzenia.

Dnia 04.01.1960 r. rozpoczyna się pierwszy regularny kurs szkolenia kadry na PZR SA-75. Kurs zakończył się 01.06.1960r. Przeszkolono 58 oficerów i 103 żołnierzy służby zasadniczej.

Kursanci stanowili obsadę dywizjonów ogniowych i dywizjonu technicznego 9. Dywizji Artylerii OPL OK Warszawa:

• 1. dt m. Książenice k. Grodziska Maz. (JW 1450), dowódca mjr Jan Zdziech;
• 2. do m. Palmiry (JW 1032), dowódca kpt. Zenon Kędzierski;
• 3. do m. Nadarzyn (JW 1140), dowódca mjr Dionizy Słotwiński;

W tym miejscu należy wyjaśnić, że w tamtych czasach nazwy jdnostek Wojska Polskiego były dość często zmieniane. 9 Dywizja Artylerii Plot w 1962 roku zmieniła nazwę na 9. Dywizję Artylerii OPK, w 1967 na 3. Łużycką Dywizję Artylerii OPK, w 1988 na 3. Łużycką Brygadę OPK i w 1991 na 3 Warszawską Brygadę Rakietową OP.

Po odbyciu kursu, obsługi 1 dt i 2 do zostały w Ośrodku na zgrupowaniu zgrywającym przygotowującym do odbycia strzelań bojowych. Zgrupowanie zakończono egzaminami (8-09.09.1960r.) i skierowano dywizjony do 9 DA OPL OK.

W dniach 4–12 październiku 1960r. 2 do i 1 dt odbywają, jako pierwsze jednostki w historii Wojsk Rakietowych WOPL OK, strzelania bojowe na poligonie w Aszułuku w ZSRR. Strzelanie odbyło się 11 października 1960 r. do imitatora celu RM-2 (opadającego na spadochronie). Strzelającym był dowódca dywizjonu kpt. Zenon Kędzierski, oficerem naprowadzania ppor. Janusz Binder. W wyniku usterki technicznej na SNR, rakieta poleciała na samolikwidację. Strzelanie powtórzono w dniu 12 października 1960 r. (Dzień Wojska Polskiego w tamtych czasach). Tym razem obyło się bez niespodzianek. Cel został zniszczony. Sprzęt do strzelań przygotowywali m.in. por. Andrzej Pawluk, ppor. Stanisław Napierała i ppor. Janusz Zdun. Za strzelanie dywizjon otrzymał ocenę bardzo dobrą. Także dywizjon techniczny, za przygotowanie rakiet do strzelania otrzymał ocenę bardzo dobrą.

Równolegle, 01.07.1960 r., rozpoczyna się drugi kurs szkolenia kadry na PZR SA-75. Trwa on do 10.12.1960 r. W kursie uczestniczy 52 żołnierzy zawodowych i 75 żołnierzy służby zasadniczej.

Kursanci stanowili obsadę kolejnych dywizjonów rakietowych 9 Dywizji Artylerii OPL OK, były to:

• 4. do m. Baniocha k. Góry Kalwarii – Domanówek (JW 1235), dowódca mjr Zygmunt Maguza;
• 5. do m. Słupno k. Radzymina (JW 1329), dowódca mjr Jerzy Gaudasiński.

Kolejny rozkaz Ministra Obrony Narodowej Nr 005/Oper. z dnia 28.01.1961 nakazywał przyspieszenie przezbrajania jednostek artylerii OPL OK w sprzęt rakietowy o dwa lata, tak aby do końca 1963 r. zakończyć przeszkolenie, przyjęcie sprzętu i organizację obrony obiektów Warszawy, Śląska, Poznania i Gdyni. Zwiększenie etatu CSSAiR o 56 żołnierzy. Przeformowanie Inspektoratu Artylerii OPL OK w Szefostwo Wojs Rakietowych i Artylerii OPL OK z czterema oddziałami: Oddział Operacyjny, Oddział Szkolenia Bojowego, Oddział Eksploatacji i Oddział Zaopatrzenia i Napraw

Na potrzeby młodych wojsk rakietowych reaguje Wojskowa Akademia Techniczna. W roku 1961 w WAT powstaje niejawna placówka kształcąca specjalistów dla nowo tworzonych wojsk rakietowych, Katedra Eksploatacji Urządzeń Automatycznych.

W 1962 roku, na bazie Katedry Eksploatacji Urządzeń Automatycznych, powstaje Oddział Uzbrojenia, który w 1968 roku przekształca się w Wydział Elektromechaniczny Uzbrojenia Rakietowego.

Słuchacze Wydziału Elektromechanicznego Uzbrojenia Rakietowego WAT uczestniczyli w praktykach studenckich, między innymi, i w CSSAiR.

Jeszcze w październiku 1960r. rozpoczęto w CSS pierwsze szkolenie 36 podchorążych z III roku Oficerskiej Szkoły Radiotechnicznej z Jeleniej Góry i Oficerskiej Szkoły Artylerii Przeciwlotniczej z Koszalina na techników SNR i dowódców plutonów startowych.

Z Oficerskiej Szkoły Uzbrojenia w Olsztynie, z kierunku eksploatacja rakiet klasy ziemia-ziemia, absolwenci byli kierowani do przeszkolenia, w ramach Kursu Doskonalenia Oficerów, do CSSAiR. W ten sposób pozyskiwano specjalistów montażu i zbrojenia rakiet oraz specjalistów z zakresu dystrybucji rakietowych materiałów napędowych.

Zgodnie z Dyrektywą MON, rozpoczyna się w Centrum trzeci kurs szkolenia kadry i żołnierzy służby zasadniczej na PZR SA-75. Kurs realizowany jest na potrzeby nowo formowanych dywizjonów ogniowych i dywizjonu technicznego 13 DA OPL OK Bytom (obecnie 1 Śląska Brygada Rakietowa OP).

Nazwa Dywizji ulega także ciągłej zmianie. Od 1961r. jest to 13 Dywizja Artylerii OPK, od 1967r. 1 Dywizja Artylerii OPK im. Powstańców Śląskich, od 1988 1 Brygada Artylerii OPK i od 1991 1 Śląska Brygada Rakietowa OP.

Kurs rozpoczyna się 02.01.1961r., kończy się egzaminami 15.08.1961r., są to dywizjony (w nawiasach podano potocznie stosowane nazwy miejsc stacjonowania dywizjonów):

• 11. do m. Kuźnia Raciborska, JW 1048, dowódca ppłk Ryszard Rząsa;
• 12. do m. Strzelce Opolskie, (Zimna Wódka), JW 1049, dowódca kpt. Zbigniew Olejnik;
• 13. do m. Lubliniec, JW 1054, dowódca mjr Czesław Urban;
• 14. do m. Woźniki Śląskie, JW 1357, dowódca mjr Witold Kowalski;
• 19. dt m. Gliwice, (Toszek), JW 1601, dowódca ppłk Jan Sobisiak.

Czwarty kurs szkolenia kadry i żołnierzy służby zasadniczej na PZR SA-75 rozpoczyna się 10.11.1961r., kończy egzaminami w dniu 17.04.1962r. Kurs realizowano na potrzeby nowo formowanych dywizjonów ogniowych i dywizjonu technicznego 13 DA OPL OK Bytom:

• 15. do m. Zawiercie, (Ciągowice), JW 1411, dowódca ppłk Andrzej Nowak;
• 16. do m. Bukowno, JW 1514, dowódca mr Jan Kozioł;
• 17. do m. Oświęcim, (Libiąż lub Chełmek), JW 1521, dowódca mjr Henryk Zając;
• 18. do m. Pszczyna, (Kobiór), JW 1525, dowódca mjr Ryszard Sawicki;
• 20. dt m. Olkusz, (Hutki), JW 1924, dowódca mjr Anatol Szyrkowiec.

Na mocy Zarz. Nr 00165 Dowódcy 1 Korpusu OPK z dnia 20.10.1962r., 13 DA OPK przekazana została w skład 3 Korpusu OPK.

W 1961 odbyło się w Ośrodku zgrupowanie zgrywające 3,4 i 5 dywizjonu ogniowego 9 DA OPL OK przed strzelaniami bojowymi na poligonie w ZSRR.

Do końca 1961 roku w Ośrodku przeszkolono obsługi dla 12 dywizjonów ogniowych i 3 dywizjonów technicznych. W sumie przeszkolono 238 oficerów, 36 pchor. i 611 żołnierzy służby zasadniczej.

Na podstawie Rozkazu Dowódcy 1 Korpusu Nr 0030/Org. z dnia 26.03.1962r., rozformowano 86 łużycki pułk artylerii przeciwlotniczej i sformowano kolejne dywizjony ogniowe idywizjon techniczny 9 DA OPL OK.

Kadra z rozformowanego 86 pa OPL uczestniczy w piątym kursie szkolenia kadry i żołnierzy służby zasadniczej na PZR SA-75. Kurs rozpoczyna się 10.05.1962r, kończy w dniu 20.10.1962r. Kurs realizowano na potrzeby nowo formowanych dywizjonów ogniowych i dywizjonu technicznego 9 DA OPL OK:

• 6. do m. Chrcynno k. Nasielska (JW 1033), dowódca mjr Jerzy Goryszewski;
• 7. do m. Pustelnik k. Sulejówka (JW 1037), dowódca kpt. Józef Sypuła;
• 8. do m. Lesznowola k. Grójca (JW 1040), dowódca mjr Zbigniew Kuźma;
• 9. do m. Teresin k. Sochaczewa (JW 1041), dowódca kpt. Jerzy Olczyk;
• 10. dt m. Struga k. Marek (JW 1044), dowódca mjr Tadeusz Szydłowski.

Na podstawie rozkazu MON z dnia 14.04.1962 roku dotychczasowe Wojska OPL OK, stają się samodzielnym rodzajem Sił Zbrojnych i przyjmują nazwę Wojska Obrony Powietrznej Kraju.

W październiku 1962 r. do Centrum trafia drugi PZR SA-75 Dwina.

Zarządzeniem Nr 0015/Org. dowódcy WOPK z 16 stycznia 1963 roku na bazie dotychczasowego 60 Samodzielnego Pułku Artylerii Przeciwlotniczej powstaje 60 Brygadę Artylerii Obrony Powietrznej Kraju. Na dowódcę 60 BA OPK mianowano płk. Czesława Drabenta (1963-1968).

Nazwa 60 BA OPK w 1967 zmienia się na 4 Brygada Artylerii Obrony Powietrznej Kraju im. Obrońców Wybrzeża, w 1994 na 4 Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej i w 1996 na 4 Gdyńska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej. W 2001 roku 4 Gdyńska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej zostaje rozformowana.

Szósty kurs szkolenia kadry i żołnierzy służby zasadniczej na PZR SA-75 rozpoczyna się 10.11.1962, kończy w dniu 23.03.1963r. Kurs realizowano na potrzeby nowo formowanych dywizjonów ogniowych i dywizjonu tehnicznego 40 BA OPK:

• 21. do m. Puck, dowódca kpt. Józef Płócienniczak;
• 22. do m. Hel, dowódca kpt. Jerzy Olszewski;
• 23. do m. Sobieszewo,dowódca kpt. Zenon Szymańczak;
• 24. do m. Babi Dół (Kartuzy), dowódca ppłk Jan Świrkula;
• 25. do m. Dąbrówka, dowódca mjr Jan Zagórski;
• 26. dt m. Bieszkowice, dowódca kpt. Henryk Tomaszczak.

Był to kurs wyjątkowy, podczas egzaminów końcowych słuchacze kursu uzyskali najwyższą ocenę (4.50) w historii Centrum. W tym czasie kierownictwo MON podjęło decyzję o zakupie dla 60 BA OPK nowego sprzętu, PZR S-75 Wołchow. W tej sytuacji, kursanci zostali skierowani na praktyki do 13 DA OPK, a jesienią powrócili do Centrum.

Na mocy rozkazu Dowódcy WOPK nr 0015/Art. z dnia 31.07.1963, Centrum zostało włączone w system Obrony Powietrznej Kraju. Sformowane na bazie Parku Ogniowego i Parku Technicznego pododdziały, dywizjon ogniowy i dywizjon techniczny, podporządkowany został pod względem operacyjnym Dowódcy 1 Korpusu OPK. W Centrum wydzielonymi dywizjonami dowodziła, specjalnie zorganizowana, Grupa Operacyjna.

01.09.1963r. zmienia sie etat 14 pułku artylerii przeciwlotniczej w Poznaniu. Pułk zmienia nazwę na 14 samodzielny pułk artylerii OPK. Nie jest to ostatnia zmiana nazwy, w 1967 roku nazwa pułku zmienia się na 79 samodzielny pułk artylerii OPK i w 1991 na 79 samodzielny pułk rakietowy OP.

Wracamy do roku 1963. Kadra i żołnierze służby zasadniczej udają się do Bemowa Piskiego i uczestniczą w siódmym kursie przeszkolenia na PZR SA-75.

Kurs trwa od 06.05.1963 do 21.09.1963r.

Tak powstają cztery dywizjony ogniowe i dywizjon techniczny 14 spa OPK:

• 28. do m. Trzcielin k. Stęszewa;
• 29. do m. Nieczajna k. Obornik;
• 30. do m. Trzaskowo k. Murowanej Gośliny;
• 31. do m. Czołowo k. Kórnika;
• 32. dt m. Biedrusko.

Był to ostatni kurs prowadzony dla potrzeb nowo formowanych dywizjonów rakietowych w ramach, wcześniej cytowanego, rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 005/Oper. z dnia 28.01.1961r.

Dnia 20.10.1963r. obsługi dywizjonów 14 spa OPK zostają skierowane do 9 DA OPK w celu doskonalenia umiejętności i... przyjęcia w grudniu 1963 zestawów rakietowych SA-75 Dwina od części dywizjonów 9 DA OPK. Dlaczego? O tym w następnym rozdziale.

Dla CSSSAiR rok 1963 to koniec pierwszego etapu uczestniczenia w formowaniu dywizjonów rakietowych i także rok nadania sztandaru. Sztandar w imieniu Rady Państwa wręczył Komendantowi CSSAiR Szef Artylerii Wojsk OPK gen. bryg. Władysław Szczepucha w dniu 13.09.1963r.

Bilans kursów w CSSAiR to przeszkolenie na PZR SA-75 25 dywizjonów ogniowych i 6 dywizjonów technicznych. Liczba przeszkolonych specjalistów wynosi 4013 osób, w tym oficerów 490, podchorążych 245, podoficerów zawodowych 33, żołnierzy zasadniczej służby wojskowej 2999 i krótkoterminowe kursy kadry zawodowej 246 osób.

W drugiej połowie 1963 roku kierownictwo MON podejmuje decyzję o wprowadzeniu na uzbrojenie części już istniejących dywizjonów sprzętu rakietowego nowszej generacji S-75 Wołchow .

W dniu 25.09 1963 r. grupa oficerów udaje się na przeszkolenie na nowy PZR do Ułan-Ude. W grupie są: kpt. Rutecki, kpt. Jan Pałka, por. Andrzej Walewski, por. Owczarski, por. Bogdan Miller, por. Kotecki, por. Eugeniusz Olszewski, ppor. Jan Hetko, ppor. Stanisław Jesion, ppor. Andrzej Garncarz, ppor. Gibel, ppor. Deniluk, ppor. Wawrzonek, ppor. Łopatki, ppor. Jerzy Kępka, ppor. Tadeusz Pietrzak.

Ostatni uczestnicy kursu w Ułan-Ude wrócili 18.01.1964 r. i zaraz po ich powrocie, do CSSAiR dotarł transport z nowym PZR S-75 Wołchow w składzie:

• SNR (kabina UW, AW i PW);
• zespół zasilania (kabina RW i 3 elektrownie ESD-100);
• 6 wyrzutni;
• naczepy;
• sprzęt potoku technologicznego dla dywizjonu technicznego.

Więcej na temat danych PZR S-75M Wołchow w opracowaniu: “Wspomnienia i refleksje przeciwlotnika - dane taktyczno-techniczne S-75M Wołchow (SA-2 Guideline) – Podstawowe dane taktyczno-techniczne zestawu”.

W marcu 1964 r. sprzęt PZR S-75 Wołchow był gotowy do rozpoczęcia szkolenia.

Rys. nr 5. Zestaw S-75 Wołchow  w CSS AiR Bemowo Piskie. Foto:  arch. Dariusz Cegiełka.

W dniach od 15.03.1964 do 09.06.1964 przeszkolono na S-75 Wołchow 21, 22, 23, 24, 25 dywizjon ogniowy i 26 dywizjon techniczny 60 BA OPK i nieetatowe obsługi CSSAiR.

Równolegle, od 06.04.1964 do 30.05.1964 przeszkolono na S-75 Wołchow 6, 7, 8, 9 dywizjon ogniowy i 10 dywizjon techniczny 9 DA OPK.

Rys. nr 6. CSSAiR Bemowo Piskie odwodem Dowódcy WOPK.

Od początku 1966r. CSSAiR zostaje podporządkowane operacyjnie bezpośrednio Dowódcy WOPK jako jego odwód w składzie:

• 1 do SA-75 Dwina
• 1 do S-75M Wołchow (trzy wyrzutnie)
• 1 dt SA-75/S-75M

Rys. nr 6a. Prawdopodobne zadanie odwodu Dowódcy WOPK w latach 1966-1971.

Zadaniem odwodu, wg ustnych relacji ówczesnych przeciwlotników, mogło być wzmocnienie obrony strefowej w rejonie między ugrupowaniami bojowymi 4. BA OPK i powstającej 26. BA OPK, do czasu ich uzupełnienia do docelowej ilości dywizjonów S-25M Wołchow. Co miało miejsce w 1971 roku.

Powołanie odwodu pozwalało, w przypadku konfliktu zbrojnego, na racjonalne wykorzystanie możliwości bojowych sprzętu rakietowego (utrzymywanego w CSSAiR w pełnej gotowości technicznej) i doskonale wyszkolonej kadry technicznej dywizjonów ogniowych i technicznego. Obsługi dywizjonów prowadziły także systematyczne treningi w zwijaniu, marszu i rozwijaniu zestawów rakietowych.

W roku 1967 CSSAiR przeszkoliło kadrę dwóch dywizjonów rakietowych S-75 Wołchow na potrzeby OPL Wojsk Lądowych. Była to kadra 61. pułku artylerii Wojsk Obrony Przeciwlotniczej z Jaromina, przemianowanego z 65. paplot rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 025/MON z dnia 30 września 1967r. Dowódcą pułku zostaje ppłk Rafał Walerych. Dowódcą 1 dywizjonu zostaje mjr Franciszek Działoszyński. 1 dywizjon w 1970 r. wykonuje pierwsze strzelanie rakietowe w ZSRR i były to pierwsze rakiety wystrzelone przez Wojska Obrony Przeciwlotniczej. Jesienią 1970r. powstaje 2 dywizjon ogniowy, a jego dowódcą zostaje kpt. Lech Kowalewski, który swe pierwsze strzelania bojowe w ZSRR wykonuje w 1972r.
          Zarządzeniem Szefa Sztabu Śląskiego Okręgu Wojskowego Nr 098/org. z dnia 9 grudnia 1974r. , 61 pułk artylerii WOPL przeniesiony zostaje z Jaromina do Skwierzyny.
          W 1976 roku pułk zostaje przeformowany na 61 BA WOPL (Zarz. Szefa Sztabu Gen. WP Nr 039 z dnia 26 czerwca 1976r.) i przezbrojony na PZR Krug.

26 Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej powstała 06.01.1968 r., jednakże proces jej formowania rozpoczęto już w 1967 roku. Pierwszym dowódcą został płk dypl. Zbigniew Badocha.

Zarządzeniem Nr 0142/Org. z dnia 13.10.1967 roku, Szef Sztabu Generalnego WP nakazał w terminie do dnia 01.09.1968 roku, sformowanie - na bazie 129 Samodzielnego Pułku Artylerii OPK - 26 Brygady Artylerii OPK. Etat dowództwa 394 żołnierzy i 28 pracowników cywilnych. Miejsce postoju Gryfice (czasowo Szczecin). Etat dywizjonu ogniowego: 224 żołnierzy i l pracownik cywilny.

W chwili powstania 26 Brygada Artylerii OPK składała się z dowództwa brygady wraz z dywizjonem dowodzenia oraz czterech dywizjonów ogniowych:

• 36. do m. Dobra Szczecińska, dowódca mjr Bronisław Rokicki;
• 37. do m. Glicko k. Nowogardu, dowódca kpt. Stanisław ZYGOŃ;
• 38. do m. Bielkowo k. Stargardu Szczecińskiego, dowódca mjr Bonifacy Robak;
• 39. do m. Gryfino., dowódca kpt. Zygmunt Gaik.

Tradycyjnie, przeszkolenie kadry i żołnierzy służby zasadniczej na PZR S-75M Wołchow prowadzi CSSAiR. Powstające dywizjony – oprócz zestawów rakietowych S-75M Wołchow- posiadały w swym składzie baterie techniczne z zadaniem montażu, zbrojenia i napełniania rakiet. Było to w Wojskach Obrony Powietrznej Kraju nowe rozwiązanie organizacyjne i miało za cel zwiększenie gotowości bojowej jednostek.

W oczekiwaniu na sprzęt, w okresie 15.06-11.08.1968r., dywizjony szkolą się w 4 BA OPK Gdynia (podstawa zarządzenie dcy 2 KOPK Nr 038 z dnia 08.04.1969r.). Dowódcą szkolącej się grupy dywizjonów był mjr Wyszatycki Adolf, szefem sztabu kpt. mgr inż. Nitka Roman, zcą ds. technicznych kpt. Marzec Wacław, zcą ds. politycznych mjr mgr Moskwa Jerzy.

Początkowym miejscem stacjonowania sztabu brygady i dywizjonu dowodzenia był Szczecin. Brygada przejęła tradycje rozformowanego 129 spaplot oraz ufundowany przez Hutę Szczecin sztandar. W okresie czerwiec - październik 1970 roku dowództwo brygady wraz z dywizjonem dowodzenia przeniosło się do Gryfic.

Zasadniczym zadaniem bojowym brygady była ochrona granic powietrznych Pomorza Zachodniego oraz osłona zespołu portów Szczecin-Świnoujście.

Tak postawione zadanie rzutowało na organizację i dyslokację podległych dywizjonów oraz charakter ugrupowania bojowego powstają kolejne jednostki:

• 40. do m. Kołczewo, dowódca kpt. Jan Wiatrowski;
• 41. do m. Mrzeżyno, dowódca kpt. dypl. Alojzy DAHLKE;
• 42. do m. Ustronie Morskie, dowódca mjr mgr inż. Jan SYPEK.

Szkolenie kadry dla 40, 41 i 42 dywizjonu ogniowego 26 BR OP rozpoczęto w CSSAiR pod koniec 1968 roku i zakończono 30.06.1969 roku.

Rok 1968 to nowe wyzwanie dla Centrum. Nowy PZR S-125 Newa (SA-3 Goa). Tym razem do Mińska Białoruskiego udaje się na szkolenie grupy oficerów z CSS AiR Bemowo Piskie, WAT i Dowództwa WOPK.

Szkolenie grupy oficerów z PZR S-125 Newa trwało 5 miesięcy ( od sierpnia do grudnia 1968r.).

W grupie szkolonych oficerów byli między innymi: mjr Jan Pałka, mjr Jan Kliś, kpt. Henryk Jaworski, kpt. Bronisław Wajda, kpt. Bogumił Sawicki, por. Janusz Samolej, por. Włodzimierz Andruszkiewicz, por. Stanisław Jesion, por. Jan Pazio, por. Zygmunt Cieślak, por. Jerzy Uściłowski, por. Godzisław Włodarski, ppor. Roman Miazga, ppłk Koziołkewicz, kpt. Włodzimierz Masalski, kpt. Jerzy Nastrożny, kpt. Wacław Kurek.

W 1969 roku pojawił się pierwszy PZR S-125 Newa w CSS AiR.

Więcej na temat danych PZR S-125 Newa w opracowaniu: “Przeciwlotniczy Zestaw Rakietowy S-125M Newa ( SA-3 Goa) – Podstawowe dane taktyczno-techniczne zestawu”.

Rys. nr 7. Zestaw S-125 Newa w CSS AiR Bemowo Piskie. Foto:  arch. Dariusz Cegiełka.

W roku 1970 w CSSAiR przeszkolono kadrę na ostatni PZR S-75M Wołchow w 26 BR OP, 43 dywizjon ogniowy OPK. Dowódca dywizjonu kpt. inż. Ryszard PAWULSKI.

Pierwsze dywizjony PZR S-125 Newa formowane były w ramach 3 DA OPK w 1970 roku. Między innymi, rozkazem Dowódcy 1 KOPK z dnia 31.03.1970 r. rozformowano 64 pułk artylerii 3 DA OPK, dowodzony przez ppłk. dypl. Józefa Bolińskiego, na bazie którego utworzono nowe dywizjony:

• 60. do m. Chotomów–Olszewnica (JW 2361), dowódca mjr Jan Gawrysiak;
• 61. do m. Małocice (JW 2367), dowódca mjr Jan Pokorski;
• 62. do m. Borzęcin–Mariew (JW 2370), dowódca ppłk Wojciech Grądzki;
• 63. do m. Nadarzyn–Rusiec (JW 2380), dowódca ppłk Marian Pabian.

Rys. nr 8. Wyrzutnia PZR S-125 Newa. Wikimedia Commons.

Nowo sformowane dywizjony, po przeszkoleniu i przyjęciu sprzętu weszły w system dyżurów bojowych w styczniu i lutym 1971 r. W miesiącu czerwcu 1971 r. wykonały strzelania rakietowe na poligonie w byłym ZSRR. W 1978 roku dywizjony zostały przezbrojone na PZR S-125M.

Rys. nr 9.  Ugrupowanie 3. Łużyckiej Dywizji Artylerii OPK w obronie Warszawy - stan na 1973 rok.

Rys. nr 10. ORP Warszawa. Wikimedia Commons - Zbigniew Żola

W 1970 roku Centrum przeszkoliło kadrę okrętu flagowego Marynarki Wojennej, niszczyciela ORP Warszawa, do pracy z PZR M-1 Wołna-M (SA-N-1 Modified Goa). Pierwszym dowódcą okrętu był kpt. mar. Bogusław Gruchała.

Dlaczego Centrum? PZR M-1 Wołna-M i PZR S-125 Newa łączy rakieta i związane z tym podobne metody naprowadzania i możlowości bojowe zestawów.

PZR M-1 Wołna-M to dwuprowadnicowa wyrzutnia ZIF-101, wraz z magazynem i systemem podawania rakiet. Magazyn na rakiety to dwa bębny mieszczące po osiem ustawionych pionowo rakiet, dosyłanych łańcuchowo, przy czym każdy bęben przypisany był do jednej prowadnicy.

System antenowy PZR M-1 Wołna to pięć anten - dwie anteny paraboliczne mniejsze, do wstępnego naprowadzania rakiet, dwie anteny paraboliczne większe dla dokładnego śledzenia celu i naprowadzania rakiet w końcowej fazie ich lotu i jedna, antena umieszczona centralnie, do przekazywania komend radiowych.

SNR PZR M-1 Wołna mogła śledzić cele na odległości 40-42 km, zwalczać cele na odległości od 4 do 22 km i wysokości od 100m do 14 km.

Cykl strzelania ca 60 sekundana (start - załadunek - start).

W pierwszych miesiącach 1971 roku w CSSAiR przeszkolono na nowo formowane dywizjony S-75M Wołchow dla 4 BA OPK im. Obrońców Wybrzeża kadrę:

• 44. do m. Ustka, ppłk Mieczysław Piechocki;.
• 45. do m. Smołdzino, dowódca kpt. Tadeusz Niedźwiecki;
• 46. do m. Choczewo, dowódca mjr Władysław Hornik.

Jednym z ważniejszych wydarzeń w roku 1972 były I Zawody Użyteczno-Bojowe Wojsk Rakietowych OPK. Gospodarzem zawodów było CSSAiR. Zwycięskim dywizjonem został 46 dywizjon ogniowy kpt. Franciszka Bujalskiego z 4 BA OPK im. Obrońców Wybrzeża.

W 1973 roku kontynuowany jest proces formowania nowych PZR S-125 Newa. Przeszkolono kadrę dla nowo formowanych dywizjonów w 26 BA OPK Gryfice:

• 66. do m. Wicko Morskie,dowódca mjr dypl. Marian JASKULSKI;
• 67. do m. Unieście, dowódca kpt. mgr inż. Jan CZECZOTKA.

• 64. do m. Hel-Bór, dowódca mjr Krzysztof Olszewski ;
• 65. do m. Rozewie, dowódca kpt Wiesław Kozikowski.

66 i 67 do pierwsze strzelania rakietowe wykonały w 1975 i 1976 roku.

Rys. nr 11.  Ugrupowanie strefowo-obiektowe 4. GBR OP Gdynia.
 

W 1974 roku Centrum wykonuje trochę nietypowe zadanie, przeszkala kadrę dwóch pułków artylerii przeciwlotniczej Wojsk Lądowych na PZR 2K12 Kub (SA-6 Ganful):

• 66 paplot z Bolesławca (01.04.-03.08.1974r.) – jako pierwszy w Wojsku Polskim został przezbrojony w przeciwlotniczy zestaw rakietowy 2K12 Kub, dowódcą pułku w latach 1972-1978 był ppłk dypl.Henryk Kucharczyk;
• 75 paplot z Rogowa (15.08.-02.12.1974r.), dowódca mjr dypl. Jerzy Żmijewski.

2K12 Kub (SA-6 Ganful) przeznaczony do obrony wojsk i obiektów przed środkami napadu powietrznego lecącymi na wysokości od 50 do 7500 m i odległości od 3,5 do 17,5km. Skład PZR 2K12 Kub:

• stacja radiolokacyjna wykrywania i naprowadzania SURN 1S91M1;
• wyrzutne SPU 2P25M1;
• rakiety kierowanej 3M9ME;
• stacji kontrolno pomiarowej KIPS 2W8E;
• systemu zautomatyzowanego kierowania ogniem K-1.

W 1974 r. w CSSAiR przeszkolono kadrę dla nowoformowanych dywizjonów w ugrupowaniu 4 BA OPK Gdynia:

• 68. do m. Łeba, dowódca mjr Franciszek Bujalski;
• 69. do m. Rowy, dowódca ppłk Eugeniusz Szumowski.

• 70. do m. Łunowo, dowódca mjr dypl. Andrzej Dąbrowski;
• 71. do m. Pobierowo, dowódca kpt. dypl. Jan Gołębiowski.

Rys. nr 12.  Ugrupowanie strefowo-obiektowe 26. BR OP Gryfice.

Był to koniec formowania nadmorskich związków taktycznych – 4 i 26 BA OPK. Ich dywizjony tworzyły strefę obrony powietrznej, ciągnącą się wzdłuż polskiego wybrzeża, pogłębioną w rejonie Szczecina i Trójmiasta. Łączyła się ona ze strefą odpowiedzialności NAL Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Związku Radzieckiego.

Rys. nr 13.  Ugrupowanie strefowe 1. DA OPK Bytom.

W 1978 r. powstały dywizjony S-125 Newa w ugrupowaniu śląskim (Zarz. Szefa Sztabu Gen. WP nr 021/Org. z dnia 30 marca 1978 r., w nawiasach podano potocznie stosowane nazwy miejsc stacjonowania dywizjonów):

• 72. dr OP m. Oświęcim, (Lędziny), JW 1691, dowódca ppłk Marian Kościuk;
• 73. dr OP m. Oświęcim, (Bujaków), JW 2272, dowódca ppłk Roman Sobik;
• 74. dr OP m. Gliwice, (Ostropa), JW 2389, dowódca kpt. Jan Zawisza;
• 75. dr OP m. Gliwice, (Przezchlebie), JW 1966, dowódca ppłk Rudolf Ryncarz.

Dywizjony 72, 73 i 75 do otrzymały na przełomie 1978/79 roku PZR S-125 (dwubelkowe) od dywizjonów dywizji warszawskiej, natomiast 74. do otrzymał PZR S-125M (wyrzutnie czterobelkowe). Pierwsze strzelania bojowe 72 i 75 dywizjon wykonały w 1980, natomiiast 73 i 74 dywizjon w 1981 roku.

W grudniu 1978 r. Szef Sztabu Generalnego zmienia nazwę CSSAiR na jawną, Centrum Szkolenia Specjalistów WOPK.

Rys. nr 14.  Ugrupowanie strefowe 79. spr OP Poznań.

W roku 1979 CSS WOPK szkoli kadrę dla ostatnich nowoformowanych dywizjonów S-125 Newa. Są to dywizjony 79 spa OPK:

• 76. dr m. Chomęcice, dowódca mjr Stanisław Kowalski;
• 77. dr m. Złotkowo, dowódca mjr Włodzimierz Pluta.

Tak więc, poza ciągłą strefą obrony powietrznej na wybrzeżu, rozmieszczenie pozostałych dywizjonów tworzyło obronę wybranych obiektów czy rejonów. Dywizjony rakietowe strzegły stolicy Polski, Poznania oraz Śląska.

Wybrzeże ze względu na największe zagrożenie osłaniane było przez najnowsze PZR. Dywizjony 4 i 26 BA OPK tworzyły pierwszą linię obrony powietrznej. Posiadały zaostrzone normy osiągania wyższych stanów gotowości bojowej. W gotowości dyżurnej pozostawało przez cały rok 50 % dywizjonów (w głębi kraju 25 %).

Rys. nr 15.  Dynamika formowania nowych dywizjonów ogniowych i technicznych w Wojsk Rakietowych WOPK w latach 1960-1979.

Od listopada 1979 r. rozpoczyna się proces wzmacniania bezpośredniej osłony przeciwlotniczej dywizjonów. W strukturach dywizjonów dowodzenia pojawiły się plutony przenośnych przeciwlotniczych zestawów Strzała-2M.

W latach osiemdziesiątych trwała wymiana sprzętu radiolokacyjnego. Stacje P-10 wymieniano na P-12, a potem na stacje P-18 i PRW-13. Dywizjony S-125 Newa otrzymały stacje radiolokacyjne polskiej konstrukcji Jawor-M (za wyjątkiem dywizjonów S-125 Newa w 2. KOP, które od początku posiadały stacje radiolokacyjne Jawor i w dywizjonach S-125 Newa 3 DA OPK, w których Jawor pojawił się przed 1976 r.

Na stanowiskach dowodzenia rozpoczęto rozwijanie zautomatyzowanych systemów dowodzenia produkcji radzieckiej (w 79 spa OP system polskiej produkcji) do automatyzacji dowodzenia działaniami bojowymi brygad rakietowych OPK wyposażonych w PZR S-75M Wołchow, S-125M Newa i S-200 Wega.

W 1985 roku rozpoczęło się formowanie ostatniej jednostki wojsk rakietowych WOPK, 78. pułku artylerii OPK m. Mrzeżyno, uzbrojonego w PZR S-200WE Wega (SA-5 Gammon) w składzie: dywizjon dowodzenia, dwa dywizjony ogniowe i dywizjon techniczny.

PZR S-200WE Wega przeznaczony jest do niszczenia na dużych odległościach samolotów-nosicieli rakiet uskrzydlonych powietrze-ziemia, powietrznych stanowisk dowodzenia, powietrznych elementów systemów rozpoznawczo-uderzeniowych, samolotów stosujących zakłócenia ze strefy dyżurowania i samolotów na dużych wysokościach o wysokich charakterystykach dynamicznych.

Tym razem, w formowaniu pułku Centrum nie bierze udziału.

Rys. nr 16.  Kadra dywizjonu technicznego 78 pr OPK na poligonie w ZSRR. Czerwiec 1988 rok, pierwsze (i ostatnie) strzelania bojowe pułku. Od lewej: sierż. M. Gołębiowski - mechanik dyst. paliwa, sierż. J. Chmielewski - szef dywizjonu, sierż. K. Rudnicki - d-ca dr. zasilania, por. T. Bajek - dowódca plutonu montażu i zbrojenia, chor. R. Pilarczyk - technik montażu i zbrojenia, kpt. K. Przyk - szef sztabu dywizjonu, por. C. Hrut - inżynier pułku, mjr G. Sołowiew - instruktor, por. Z. Brzeziński - dowódca plutonu AKIPS, ppłk Z. Przęzak - dowódca dywizjonu, por. J. Matusiak - z-ca d-cy dywizjonu ds. technicznych, chor. K. Gryglas - technik AKIPS, chor. G. Pluta - technik montażu i zbrojenia i plut. K. Mickiewicz - mechanik montażu i zbrojenia.

W dniu 29.01.1986 w grupa 70 żołnierzy zawodowych i 31 żołnierzy służby zasadniczej leci samolotami AN-26 z lotniska 26 plm w Zegrzu Pomorskim do Leningradu. Z Dowództwa WLOP lecieli oficerowie Szefostwa WRiA ppłk Ludwik Paleczny, ppłk Jerzy Nastrożny, ppłk Wiesław Łotowski i kpt. Grzegorz Ołdak. Z Dowództwa 2 KOP lecieli oficerowie Służb Technicznych ppłk Tadeusz Kleszczewski, mjr Andrzej Popiela i Oddziału WRiA mjr Stefan Fons i mjr Leszek Bieniecki.

Ostatecznym celem podróży było Centrum Szkolenia Ministerstwa Obrony ZSRR w Gatczinie.

Kurs w Gatczinie zakończył się 27.04.1986 .

Pierwsza dostawa sprzętu nastąpiła w sierpniu 1986 roku, był to sprzęt pomocniczy do elaboracji rakiet.

Na początku listopada 1986 roku dostaczono przyczepy do transportu rakiet i samochody transportowo-załadowcze rakiet. Przyczepy do transportu rakiet były przystosowane także do transportu wyrzutni i maszyn do automatycznego załadunku rakiet na wyrzutnie.

Rys. nr 17.  Strefa ognia 78 pr OPK na tle ugrupowanie strefowo-obiektowego pozostałych dywizjonów WR WOPK w 1985 roku.

W połowie listopada 1986 roku nastąpiły dostawy zasadniczego sprzętu bojowego pułku. Był to sprzęt bojowy dywizjonów ogniowych, dywizjonu dowodzenia. W kolejnym transporcie przybyły rakiety i część sprzętu do montażu rakiet.

W dniach 13-15.04.1987 Dowództwo 2 KOP przeprowadziło ćwiczenie sprawdzające oraz egzamin praktyczny i taktyczny z grupą operacyjną SD i obsługami bojowymi dywizjonów. W wyniku pomyślnie zdanych sprawdzianów, pułk osiągnął gotowość bojową i został dopuszczony rozkazem Dowódcy 26 BR OPK do pełnienia dyżurów bojowych w systemie OPK z dniem 4.05.1987r.

Rys. nr 18.  Strefa ognia 78 pr OPK na tle stref ognia PZR S-200 w ZSSR, NRD i Czechosłowacji w 1985 roku.

Dnia 4.05.1987, na podstawie rozkazu dowódcy 78 pr OP nr 77 z dnia 30.04.1987, do pełnienia pierwszego dyżuru bojowego został wyznaczony 1 dywizjon ogniowy. Spośród żołnierzy zawodowych dyżur ten przyjęli:

• dowódca dyżurnej zmiany bojowej - mjr Andrzej Pasternak;
• oficer startu - por. Edward Świercz;
• oficer broni startowej - por. Stanisław Radzimski.
• oficer rozdziału celów SD - ppor. Andrzej Żarkowski;
• dyżurny oficer operacyjny SD - ppor. Jan Garlacz.

Często padało pytanie, dlaczego na lokalizację pułku wybrano Mrzeżyno? Odpowiedzią niech będzie rys. nr 18. Pokazuje on miejsce 78 pr OP w systemie OP byłego Układu Warszawskiego.

Więcej na temat 78 pr OP w artykule “Wspomnienia i refleksje przeciwlotnika” – Część IV - 78 pułk artylerii OPK - Mrzeżyno 1985-1989.

Rok 1985 dla Wojsk Rakietowych jest rokiem szczególnym. Z jednej strony jest to rok formowania 78 pr OP i jednocześnie początek poważnych zmian w strukturze istniejących dywizjonów rakietowych. Pomimo podejmowania wielu inicjatyw (strzelania bojowe na poligonie w Ustce, modernizacja PZR S-125M Newa), w Wojskach Rakietowych WOPK rozpoczyna się proces odwrotny w stosunku do dotychczasowego, redukcja Wojsk Rakietowych.

PZR SA-75 Dzwina i S-75M Wołchow kończą resursy eksploatacji. Na nowe PZR brak w budżecie MON środków finansowych. Jedynym sensownym i możliwym rozwiązaniem była modernizacja PZR S-125M Newa.

Wracamy do roku 1985. Podczas formowania 78 pr OP mówiło się o planach formowania jeszcze jednego PZR S-200WE w rejonie 4 GBR OP. Patrząc na zasięg stref ognia S-2000 ówczesnych naszych sąsiadów, ZSRR i NRD, miało to sens i jak wiadomo, nic z tego nie wyszło.

Od 1985 roku rozpoczyna się także okres przezbrajania dywizjonów rakietowych S-75M Wołchow na PZR S-125M Newa. Po kursie kadry w CSS WOPK (maj-lipiec 1985r.), przezbrojono w PZR S-125M Newa:

• 31 do m. Kórnik 79 spa OPK, dowódca dywizjonu ppłk Ryszard Sawicki. Dywizjon wszedł w system dyżurów OPK 30 kwietnia 1986 roku.;
• 41 do m. Mrzeżyno 26 BR OPK, dowódca mjr Edward Mazur;
• 14 do m. Woźniki 1 DA OPK;
• 17 do m. Libiąż 1 DA OPK.

Na mocy Zarządzenia Dowódcy Wojsk OPK Nr 037 z 17.04.1985r., zaprzestano szkolenia elewów w bateriach szkolnych 5 dr OP, 17 do OP, 10 dt OP, 26 dt OP i 32 dt OP. Od września 1985 r. jedynym ośrodkiem szkolenia elewów-specjalistów sprzętu rakietowego na uzupełnienie jednostek zostało CSS WOPK Bemowo Piskie.

W latach 1989 - 1990 rozformowano dziesięć dywizjonów ze składu 1,3,4 i 26 BA OPK i 79 spa OPK.

W 1990 roku “zakończył służbę” w Wojsku Polskim PZR SA-75 Dzwina.

W 1991 roku Wojska Obrony Powietrznej Kraju, jako odrębny Rodzaj Sił Zbrojnych, przestają istnieć. Nastąpiło połączenie Wojsk Lotniczych i Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, powstały Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej (WLOP). Dowódcą WLOP został gen. dyw. pil. dr Jerzy Gotowała.

W roku 1992 odbywają się pierwsze próby poligonowe z mobilnym, zmodernizowanym przez polskich specjalistów PZR S-125M zwanym dziś Newa-SC.

W latach 1992-93 rozformowano kolejne cztery dywizjony ze składu 3 i 4 BR OP. Proces rozformowywania kolejnych dywizjonów rakietowych trwa do 2002 roku.

W 1996 roku rozformowane zostaje Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych w Bemowie Piskim.

W dniu 8.08.1996r. została przekazana z SOW do struktur Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej 61 Brygada Rakietowa OP i podporządkowana Dowódcy 3 Korpusu Obrony Powietrznej. Na uzbrojenie 61. Brygady Rakietowej OP, w latach 1976-78, został wprowadzony PZR średniego zasięgu 2K11 Krug ( SA-4 Ganef ).

Zestaw 2K11 Krug zapewnia zwalczanie celów powietrznych lecących w odległości do 50 km i wysokości do 24 km. Rakieta 3M8 posiada cztery silniki startowe na paliwo stałe i silnik marszowy na paliwo ciekłe, jest sterowana komendami radiowymi ze stacji naprowadzania 1S32 i osiąga prędkość maksymalną ok. 4 Mach.

Rys. nr 19.  Wyrzutnia PZR 2K11 Krug. Wikmedia Commons.

Od dnia 01.01.2001r., na podstawie decyzji Ministra Obrony Narodowej, pełna nazwa jednostki wojskowej to 61 Skwierzyńska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej.

W 1998 roku rozformowany zostaje 79 samodzielny pułk rakietowy OP w Poznaniu. Jego trzy dywizjony rakietowe, 31 dr OP, 76 dr OP i 77 dr OP, zostały włączone w ugrupowanie bojowe 1. Śląskiej Brygady Rakietowej OP Bytom.

Rys. nr 20.  Ugrupowanie 1 Śląskiej Brygady Rakietowej OP w rejonie Poznania.

Z rdzennych 14 dywizjonów 1. Śląskiej Brygady Rakietowej OP, zostaje 6 dywizjonów S-125 Newa-SC.

Rys. nr 21.  Ugrupowanie 1. Śląskiej Brygady Rakietowej OP w rejonie Katowic.

Po 37 latach eksploatacji, schodzi z uzbrojenia Wojska Polskiego PZR S-75M Wołchow. Pożegnanie Wołchowa odbyło się na poligonie w Ustce. Dnia 5.06.2001 o godzinie 13:21 startuje ostatnia rakieta PZR S-75M Wołchow. Start rakiety wykonał oficer naprowadzania st. chor. sztab. Zygmunt Łukasiewicz na rozkaz dowódcy 9. dywizjonu rakietowego OP, kpt. Roberta Wroniewskiego.

W roku 2001 rozformowano 26. Brygadę Rakietową OP. Z ugrupowania 26 BR OP Gryfice zostały dwa dywizjony rakietowe S-125 Newa-SC włączone w struktury 78 pr OP w Mrzeżynie, 41 dr OP i 71 dr OP

Rys. nr 22.  78 pułk rakietowy OP w Mrzeżynie.

W roku 2001 rozformowano także 4. Gdyńską Brygadę Rakietową OP. Jej trzy dywizjony zostały podporządkowane 3 Warszawskiej Brygadzie Rakietowej. Są to 21 dr OP, 25 dr OP i 65 dr OP wyposażone w PZR S-125 Newa-SC.

Rys. nr 23.  Ugrupowanie 3 Warszawskiej Brygady Rakietowej OP w rejonie Gdyni.

Z rdzennych 14 dywizjonów 3. Warszawskiej Brygady Rakietowej OP, zostaje 6 dywizjonów S-125 Newa-SC.

Rys. nr 24.  Ugrupowanie 3. Warszawskiej Brygady Rakietowej OP w rejonie Warszawy.

W latach 2001-2005 dywizjony ogniowe 2K11 Krug wyposażone zostały w zmodernizowane stanowiska dowodzenia, zapewniające interoperacyjność z systemem dowodzenia i kierowania walką aktywnych środków Obrony Powietrznej.

Rys. nr 25.  61 pułk rakietowy OP w Skwierzynie.

W 2008 r. 61 BR OP została przeformowana w 61 pr OP w składzie trzech dywizjonów ogniowych KRUG (trzy baterie startowe i kompania zabezpieczenia w każdym dywizjonie), dywizjonu artylerii przeciwlotniczej (armaty S-60) i dywizjonu logistycznego.

Bibliografia:

• Andrzej Grzywacz – “Zarys historii Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych” – Bemowo Piskie – 1994;
• Zbigniew Olszański – “Wojska Rakietowe Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” – Zespół Redakcyjno–Wydawniczy WLOP – Poznań 1995.
• Marek F. Hoffmann – “Wojska Obrony Przeciwlotniczej Sił Powietrznych 1919-2004” – Warszawa – 2004r.
• Relacje uczestników opisywanych wydarzeń:
  • ppłk w st. sp. mgr inż. Ryszard Marek Sienkiewicz - Ostatnia korekta danych 4 BR OP i 3 WBR OP w dniu 22.10.2009r.
  • mjr rez. Dariusz Trojanowski - Ostatnia korekta danych 79 spr OP w dniu 30.10.2009r.