1. dywizjon techniczny Obrony Powietrznej
m. Książenice

( Jednostka Wojskowa 1450 )

Dowódca I Korpusu, rozkazem Nr 0037/Org. z dnia 08.03.1960r., nakazał Dowódcy 9. Dywizji Artylerii OPL OK Warszawa (obecnie 3 Warszawska Brygada Rakietowa OP) sformowanie w terminie do 10 kwietnia 1960r. pierwszych w Polsce czterech dywizjonów ogniowych i jednego dywizjonu technicznego na bazie 87 i 94 pułku artylerii OPL oraz 60 baterii dowodzenia.

Dnia 04.01.1960 r. rozpoczyna się pierwszy regularny kurs szkolenia kadry na PZR SA-75 w Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiolokacji w Bemowie Piskim. Kurs zakończył się 01.06.1960r. Przeszkolono 58 oficerów i 103 żołnierzy służby zasadniczej. Kursanci stanowili obsadę dywizjonów ogniowych i dywizjonu technicznego 9. Dywizji Artylerii OPL OK Warszawa:

• 1 dt m. Książenice k. Grodziska Maz. (JW 1450), dowódca mjr Jan Zdziech;
• 2 do m. Palmiry (JW 1032), dowódca kpt. Zenon Kędzierski;
• 3 do m. Nadarzyn (JW 1140), dowódca mjr Dionizy Słotwiński;

Po odbyciu kursu, obsługi 1 dt i 2 do zostały w Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiolokacji na zgrupowaniu zgrywającym przygotowującym do odbycia strzelań bojowych. Zgrupowanie zakończono egzaminami (8-09.09.1960r.) i skierowano dywizjony do 9 DA OPL OK.

Miejsce 1 dt m. Książenice w ugrupowaniu 9. DA OPL OK. - stan na 1960 rok.
Współrzędne geograficzne: sztab i koszary: 52°4’22”N 20°41’50”E, obiekt techniczny: 52°3’58”N 20°40’28”E.
 
 

W dniu 01.07.1960 r., rozpoczyna się w Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiolokacji nowy kurs szkolenia kadry na PZR SA-75 i trwa do 10.12.1960 r. W kursie uczestniczy 52 żołnierzy zawodowych i 75 żołnierzy służby zasadniczej. Kursanci stanowili obsadę kolejnych dywizjonów rakietowych 9 Dywizji Artylerii OPL OK, były to:

• 4 do m. Baniocha k. Góry Kalwarii – Domanówek (JW 1235), dowódca mjr Zygmunt Maguza;
• 5 do m. Słupno k. Radzymina (m. Bielice) (JW 1329), dowódca mjr Jerzy Gaudasiński.

Wyżej podano informacje o sformowaniu 2, 3, 4 i 5 do nie bez powodu. Zadaniem głównym 1. dywizjonu technicznego było właśnie zaopatrywanie tych dywizjonów ogniowych w rakiety.

Dywizjony techniczne wprowadzono do ugrupowań pułków PZR SA-75 Dzwina w ZSRR na wzór Baz Technicznych Systemu S-25 Berkut, przeznaczonego do obrony przeciwlotniczej Moskwy. Dywizjony techniczne przeznaczone były do przechowywania zapasu rakiet dla dywizjonów ogniowych i końcowego przygotowania rakiet w położenie bojowe w ramach potoku technologicznego (elaboracji rakiet).

Wyposażenie techniczne dywizjonu pozwalało na realizację następujących prac z rakietami:

• załadunek (rozładunek) rakiet i ich podzespołów;
• kontrola aparatury pokładowej rakiet;
• napełnianie rakiet sprężonym powietrzem;
• łączenie marszowego stopnia rakiety z silnikiem startowym;
• zbrojenie rakiet ładunkiem bojowym;
• napełnianie rakiet paliwem;
• napełnianie rakiet (zbiorników naczep PR-11B) utleniaczem;
• transport rakiet i ich podzespołów w ramach potoku technologicznego;
• zbrojenie silnika startowego laskami prochowymi;
• przemywanie zbiorników paliwa i utleniacza rakiet po zlaniu komponentów paliwa z rakiet.

Do realizacji w/w prac dywizjon techniczny posiadał:

• ruchome stacje kontrolno-pomiarowe (RSKP) W-75M - 2 szt.;
• agregaty prądotwórcze ESD-40 - 2 szt.;
• sieć kablową z blokami ogrzewania aparatury pokładowej rakiet TD-N2W1 - 1 kompl.
• naczepy do transportu komponentów rakiet (TZM) 5T52 (5T51, 5T55) - 6 szt.;
• samochody transportowo-załadowcze (STZ) (ciągnik + naczepa PR-11B) - 24 szt.;
• dźwigi samojezdne 6T - 3 szt.;
• podnśniki widłowe (4000, 4043, 4050) - 3 szt.
• technologiczne wózki do montażu i zbrojenia rakiet 115Je-55 - 12 szt.;
• wózki do transportu komponentów rakiet (ŁB, stabilizatorów, skrzydeł) 117Je-55 - 12 szt.;
• zawiesia, liny i belki do przeładowywania rakiet i ich komponentów - po 2 kompl.;
• samojezdne sprężarki powietrza UKS-400 (SM-14K, 5K62) - 2 szt.;
• dystrybutory sprężonego powietrza 5Ł94 (5Ł91) - 3 szt.;
• foto-elektroniczne czujniki wilgotności sprężonego powietrza - 3 szt.;
• samojezdne dystrybutory paliwa ZAK-41A - 2 szt.;
• samojezdne dystrybutory utleniacza 5Ł62A (ZAK-32M) - 2 szt.;
• cysterna do przewozu paliwa ZAK-21CTM - 1 szt.;
• cysterny do przewozu utleniacza ZAK-21CM - 3 szt.;
• samochody do przewozu wody z funkcjami do neutralizacji sprzętu 8T311 - 1 szt.;
• podgrzewacze powietrza 8G27U - 2 szt.;
• przenośne laboratorium chemiczne 8Ju44M - 1 szt.;
• przenośna pompa utleniacza PNO-1 - 1 szt.;
• przenośna pompa paliwa PNG-1 - 1 szt.;
• grupowy zestaw zapasowych części zamiennych (ZCzZ) - 1 kompl.;
• oprzyrządowanie do sprawdzania pironabojów w składzie: PP-1 - 2 szt. i PP-3 11 szt.;
• omomierz ISI-1 - 2 szt.

Wózek 5Ju12A do transportu lotniczego częściowo zmontowanych pięciu rakiet.

 

Dywizjon techniczny, obcjonalnie, mógł posiadać oprzyrządowanie do transportu rakiet drogą powietrzną:

• wózek do transportu częściowo zmontowanych rakiet (5 rakiet) 5Ju12A – 2 szt.;
• zestaw oprzyrządowania do transportu powietrznego rakiet w tarach: 3136, 3137 i 3138 - 3 zestawy;
• kołowe podnośniki do transportu rakiet w tarach 5Ju14M - 8 szt.;
• hermetyczne tary z zamontowanym manometrem do transportu drogą powietrzną baterii pokładowych rakiet 3120 - 8 szt.

Na czas transport lotniczego, ampułkowe baterie pokładowe rakiet umieszczano w specjalnych hermetycznych tarach.

Organizacja przechowywania rakiet. Rakiety dostarczano do dywizjonu technicznego w opakowaniach fabrycznych pozwalających na długotrwałe ich przechowywanie w warunkach wojskowych. Marszowy stopień rakiety w tarze nr 1, skrzydła i stabilizatory w tarze nr 2. Silnik startowy w tarze nr 3 i ładunek bojowy w tarze nr 4.

Po przyjęciu rakiet do dywizjonu technicznego, rakiety podlegały kontroli wejściowej. Poza kontrolą aparatury pokładowej, wykonywano szereg prac przygotowawczych, pozwalających na sprawniejszą pracę w czasie pełnego potoku technologicznego (np. zdejmowano podkładki i nakrętki ze szpilek mocujących silnik startowy i umieszczano je w woreczku zawieszanym na magnezowych taśmach, czy wstępnie wykręcano wkręty mocujące ładunek bojowy).

Po kontroli wejściowej, rakiety wracały do opakowań fabrycznych, zależało to od tego jaki był wariant rozbudowy dywizjonu, polowy lub z rozbudową inżynieryjną. W dywizjonach posiadających wybudowane magazyny rakiet (st. nr 1), drugi stopień rakiet mógł być przechowywany bez tar nr 1 na stelażach (dziewięć rakiet w trzech warstwach) lub w tarach (po cztery rakiety w dwóch warstwach). Na odkrytych płaszczyznach rakiety w tarach nr 1 mogły być przechowywane w grupach po cztery w dwóch warstwach.

Schemat ugrupowania stacjonarnych stanowisk elaboracji rakiet w dywizjonie technicznym PZR SA-75 Dzwina.

1 - magazyn drugich stopni rakiet i ZCzZ (st. nr 1), 2 - budynek do sprawdzeń aparatury pokładowej rakiet (KIPS) (st. nr 2), 3 - płaszczyzna do napełniania zbiornika kulistego rakiety sprężonym powietrzem (st. nr 3), 4a - stanowisko do łączenia silnika startowego z drugim stopniem rakiety (st. nr 4a), 4 - budynek do zbrojenia rakiety (ładunkiem bojowym i pironabojami silnika startowego) (st. nr 4), 4b - stanowisko do przeładunku rakiet z wózków montażowych na STZ (st. nr 4b), 5 - stanowisko do napełniania rakiety paliwem (st. nr 5), 6 - płaszczyzna do uzupełniania rakiety sprężonym powietrzem (st. nr 6), 8 - magazyn silników startowych (st. nr 8), 9 - magazyn ładunków bojowych (st. nr 9), 10 - magazyn WDM (st. nr 10), 10a - schron do kontroli WDM, 11 - pomieszczenie warsztatów remontowych, 12 - płaszczyzna do awaryjnych prac z rakietami, 13 - płaszczyzna do wyjmowania ŁB z opakowań fabrycznych, 14 - płaszczyzna do wyjmowania SS z opakowań i ich dekonserwacji, 15 - płaszczyzna do przechowywania pustych tar nr 1 po rakietach, 17 - stanowisko do napełniania zbiornika STZ utleniaczem (st. nr 17), 53 - magazyn utleniacza i 54 - magazyn paliwa. Źródło: “Зенитный ракетный комплекс С-75М - Учебное пособие” – 1965 г.

 

Schemat ugrupowania polowych stanowisk elaboracji rakiet w dywizjonie technicznym PZR S-75M Wołchow. Opis jak wyżej i dodatkowo: 20 - schron do sprawdzania WDM, 30 - stojanka dla TZM i STZ, 31 - brama wjazdowa i posterunek, SD - stanowisko dowodzenia.

 

W celu przygotowania rakiety do bojowego jej zastosowania w dywizjonie ogniowym, w ramach potoku technologicznego dywizjon techniczny wykonywał następujące operacje:

• wyjęcie stopnia marszowego rakiety z tary nr 1;
• dekonserwacja stopnia marszowego rakiety;
• wyjęcie skrzydeł i stateczników z tary nr 2 i ich dekonserwacja;
• przeładowanie stopnia marszowego rakiety na wózek montażowy;
• montaż skrzydeł do stopnia marszowego rakiety;
• kontrola aparatury pokładowej rakiety;
• napełnienie zbiornika kulistego rakiety sprężonym powietrzem;
• wyjęcie silnika startowego z opakowania fabrycznego, dekonserwacja, zamiana pokrywy transportowej silnika na bojową z piroświecami;
• połączenie stopnia marszowego rakiety z silnikiem startowym i wstawienie pironabojów do piroświec silnika startowego;
• montaż stateczników;
• przygotowanie ładunku bojowego do wstawienia do rakiety;
• uzbrojenie rakiety ładunkiem bojowym;
• przeładowanie rakiety na STZ;
• napełnienie rakiety paliwem;
• napełnienie rakiety utleniaczem.

W celu maksymalnego skrócenia trwania potoku technologicznego, w praktyce, wykonywano szereg czynności wcześniej. Np. kontrolę aparatury pokładowej rakiety (wymagającej sporo czasu) planowano okresowo tak, żeby można było w każdej chwili wydać rakietę z dywizjonu technicznego bez kontroli aparatury pokładowej.

Więcej na temat stosowanego sprzętu technologicznego i zakres czynności w dywizjonie technicznym znajdzie Czytelnik w artykule “Elaboracja rakiet PZR S-75M Wołchow” omawiającym ten sam proces potoku technologicznego w baterii technicznej dywizjonu rakietowego.

Sztab, koszary i obiekt techniczny 1. dywizjonu technicznego zostały wybudowane dokładnie wg. zasad stosowanych w owym czasie w ZSRR. Sztab i koszary wtopione w miejscowość Książenice. Obiekt techniczny oddalony od koszar około 1700 m w lesie. Z zewnątrz obiekty miały wygląd gospodarst rolnych (byłych PGR).

Sprzęt rakietowy dla dywizjonów przybył do Polski. Niestety, nie były jeszcze gotowe stanowiska ogniowe dywizjonów i dywizjonu techncznego. Dlatego, jeszcze w 1959 roku dowódca Wojsk OPL OK Zarządzeniem Nr 00166 z dnia 07.10.1959r. nakazał tymczasowe zmagazynowanie sprzętu rakietowego dla 9. DAP w hangarze nr 2 na lotnisku w Babicach.

W dniach 4–12 październiku 1960r. 2. do i 1. dt odbywają, jako pierwsze jednostki w historii Wojsk Rakietowych WOPL OK, strzelania bojowe na poligonie w Aszułuku w ZSRR. 1. dywizjon techniczny, za przygotowanie rakiet do strzelania otrzymał ocenę dobrą.

Kolejny sprawdzian pracy bojowej 1. dt przechodzi na poligonie w Aszułuku przy okazji strzelań bojowych 3., 4. i 5. do w 1961r. W tych i kolejnych strzelaniach w latach: 1967, 1972, 1973, 1977, 1979, 1981 i 1986, dywizjon otrzymywał oceny za przygotowanie rakiet bardzo dobre.

Rok 1961 to ostateczna przeprowadzka z hangaru nr 2 na lotnisku w Starych Babicach do miejsca stałej dyslokacji m. Książenice.

W sierpniu 1982 r. na strefie technicznej dywizjonu doszło do wypadku z silnikami rakietowymi. Więcej we Wspomnieniach płk. rez. Antoniego Karwowskiego, ówczesnego szefa sztabu dywizjonu.

Dywizjon został rozformowany w roku 2001.

Dowódcy dywizjonu:

– ppłk Jan Zdziech	od 1960 do 1962;
– ppłk Tadeusz Chajneta	od 1962 do 1977;
– mjr Wiesław Nowacki	od 1977 do 1981;
– ppłk Sylwester Wilamowski	od 1981 do 1988;
– ppłk Bogdan Kitliński	od 1988 do 1995;
– mjr Wacław Michalak	od 1995 do 1998;
– kpt. Ireneusz Sokołowski	od 1998 do 2000;
– mjr Jacek Bednarek	od 2000 do 2001.

[ Do spisu treści ]

Jak wyglądają obiekty dywizjonu technicznego w m. Książenice? Oto kilka zdjęć wykonanych w grudniu 2011 roku. Po rozformowaniu dywizjonu technicznego, jego obiekty są nadal w dyspozycji 3. WBR OP.

Brama do obiektu technicznego byłego 1. dt OP m. Książenice. W budynku mieści się dyżurka, izba chorych, kantyna, biblioteka i WAK.

 

Od lewej: budynek sztabowo-kuchenny i budynek zawierający kotłownię i pomieszczenia straży ppoż.

 

Zdjęcia obiektów technicznych, podobnych we wszystkich dywizjonach technicznych w Polsce, można zobaczyć w notatce o 10. dywizjonie technicznym w m. Struga.

[ Do spisu treści ]