Home - strona główna WRiA.PL – “Wspomnienia ...”. płk rez. mgr inż. Zbigniew Przęzak
Braniewo, 07 września 2011 r.
Ostatnia aktualizacja danych: 05.01.2014 r.
 
 

Eksport przeciwlotniczych zestawów rakietowych
w byłym ZSRR


( SA-75 Dwina, S-75M Wołchow, S-125 Newa i S-200WE Wega. )


 
 

 

1. Historia eksportu PZR SA-75/SA-75M/SA-75MK Dwina (SA-2A/B/F).
 

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) rozpoczyna eksport przeciwlotniczego uzbrojenia rakietowego w 1958 roku do Chin. Są to cztery przeciwlotnicze zestawy rakietowe (PZR) SA-75 Dwina, na bazie których powstają cztery dywizjony ogniowe artylerii rakietowej. Należy podkreślić, że PZR SA-75 Dwina został przyjęty na uzbrojenie PWO ZSRR w 1957 roku.

Kolejny krok to eksport PZR do państw byłego Układu Warszawskiego (UW). W 1959 roku, solidarnie po dwa PZR otrzymuje Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia i Węgry.


Eksport PZR SA-75 Dwina.
Rys. 01. Eksport PZR SA-75 Dwina i S-75 Desna w latach 1958–1977.
 

Najwięcej PZR (58) opuściło ZSRR w 1962 roku. Głównymi odbiorcami PZR były państwa UW i Indonezja. Kolejnym rekordowym okresem eksportu PZR (55) był rok 1967. Tym razem, głównym odbiorcą był Wietnam (44 PZR).

W sumie, w okresie od 1958 do 1977 roku, wyprodukowano na eksport 429 ( słownie: czterysta dwadzieścia dziewięć) PZR SA-75 Dwina i S-75 Desna, w tym 31 zestawów szkolnych przeznaczonych do ośrodków szkolenia obsług. Najwięcej zestawów szkolnych zakupiła Kuba (6) i Wietnam (4), pozostałe kraje posiadały po 1-2 zestawy szkolne lub szkolono obsługi na zestawach bojowych.

Głównymi odbiorcami przeciwlotniczych zestawów rakietowych w tym okresie były: Wietnam - 98 PZR, Egipt - 84 PZR, Płn. Korea - 39 PZR i Kuba - 30 PZR. Jak widać na załączonym wykresie i tabeli, konflikty i wojny lokalne miały decydujący wpływ na preferencje eksportowe producenta PZR.

W tabelach z danymi, jasnym kolorem tła, wyszczególniono państwa UW i żółtym kolorem tła państwa przodujące w imporcie PZR.

SA-75/SA-75M/SA-75MK Dwina (SA-2A/B/F)
Rok 19.. :
Eksport do:
585960616263 646566676869 707172737475 7677Razem
Albania
1+1s

















2
Algeria






1s
2









3
Afganistan






1s12









4
Bułgaria
1+1s356














16
Chiny 3+1s2

















6
Cypr*






2











2
Czechosłowacja
1+1s3481s













18
Egipt






18+2s928
10 3





52
Indie




1+1s 6561
2







22
Indonezja



7+2s














9
Irak*



1














1
Jemen


















4 4
Jugosławia



1+1s 2 1
1










6
Kuba




24+6s













30
NRD
1+1s 3 8 8 1s













22
Płn. Korea



2


8 4

1 18
6



39
Polska
1+1s 3 4 9+1s














19
Rumunia
1+1s
3 6














11
Somali














3

4
7
Sudan










1s


3



4
Syria









2 4+1s







7
Węgry
1+1s 3 4 6














15
Wietnam






16+1s 18+1s 42+2s 4 2

12




98
S-75 Desna (SA-2C)
Egipt











20 12





32
Razem 4 16 15 28 58 36 7 46 44 55 14 10 31 33 12 12 0 0 4 4 429**
  * sprzedane do Egiptu w 1968 r.
** w tym 31 szkolnych zestawów rakietowych (w tabeli oznaczono literą s).

[ Do spisu treści ]

 

2. Historia eksportu PZR S-75M Wołchow (SA-2E).
 

W roku 1961, na uzbrojenie PWO ZSRR wchodzi poważnie zmodernizowana wersja PZR SA-75 Dwina o nazwie S-75M Wołchow. Od 1964 roku staje się nowym hitem eksportowym ZSRR.

W 1964 roku do państw UW trafiają pierwsze partie dostaw PZR S-75M Wołchow. W sumie 22 PZR, i co jest charakterystyczne, 10 PZR z tej partii trafia do Polski, pozostałe do: Czechosłowacja - 3 PZR, NRD - 4 PZR i Rumunia - 4 PZR.


Eksport PZR S-75M Wołchow.
Rys. 02. Eksport PZR S-75M Wołchow w latach 1964–1987.
 

Najwięcej PZR S-75M Wołchow (27) opuściło ZSRR w 1985 roku. Kolejnym rekordowym okresem eksportu PZR S-75M Wołchow (26) był rok 1987. Tym razem, głównym odbiorcą był Wietnam (10 PZR) i Syria (5 PZR).

W sumie, w okresie od 1964 do 1987 roku, wyprodukowano na eksport 359 ( słownie: trzysta pięćdziesiąt dziewięć) PZR S-75M Wołchow. Głównymi odbiorcami w tym okresie były: Syria - 53 PZR, Libia - 39 PZR, Wietnam - 36 PZR i Irak - 35 PZR. Tak jak i w przypadku SA-75 Dwina, konflikty i wojny lokalne miały decydujący wpływ na preferencje eksportowe producenta PZR.

S-75M Wołchow (SA-2E)
Rok 19.. :
Eksport do:
64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 Razem
Angola



















3

4 7
Bułgaria




2 1


1





1
1
4

10
Czechosłowacja 3 6




2



2





1 2 2

18
Egipt








8













8
Etiopia













4





3

7
Irak









4 3 4 4
2 4 4 3

3 4
35
Jemen















3 9
3


3 18
Jugosławia

2 2

1
















5
Kuba
















3
3 5 3
4 18
Libia










12
2 8 4

6
3 4

39
NRD 4 4



4 1 4
2 2 6 2




1



30
Mongolia 1




1
















2
Mozambik


















3



3
Płn. Korea





















3
3
Polska 10

1 3 5 5 1
1
1











27
Rumunia 4 2

1





1 1 1 1


2 3 3 4 4
27
Syria








6 4 3
9 3 6 1 3 7 6


5 53
Węgry












1 4


2 3 3


13
Wietnam














8 3
3

4 8 10 36
Razem 22 12 2 3 4 7 12 4 4 15 11 22 13 19 20 20 11 20 23 24 19 27 19 26 359

 

[ Zobacz również: Przeciwlotniczy Zestaw Rakietowy S-75M “Wołchow” (SA-2 “Guideline”). ]
 

[ Do spisu treści ]

 

3. Historia eksportu PZR S-125 Newa (SA-3A/B).
 

Pierwszy PZR S-125 Newa, i jedyny w 1969 roku, trafia do Polski. W roku 1970 kolejne 4 PZR S-125 Newa trafiają do Polski i... 40 PZR do Egiptu. Jest to zarazem rekordowy rok w ilości dostaw PZR S-125 Newa.

Kolejnym rekordowym rokiem eksportu S-125 Newa był rok 1979. Na eksport trafiło 38 PZR, w tym do Wietnamu 9 PZR i Libii 8 PZR.


Eksport PZR S-125 Newa.
Rys. 03. Eksport PZR S-125 Newa w latach 1969–1989.
 

W sumie, w okresie od 1969 do 1989 roku, wyprodukowano na eksport 531 (słownie: pięćset trzydzieści jeden) PZR S-125 Newa. Głównymi odbiorcami w tym okresie były: Egipt - 67 PZR, Indie - 60 PZR, Irak - 52 PZR i Syria - 47 PZR.

S-125 Newa (SA-3A/B)
Rok 19.. :
Eksport do:
69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 Razem
Afganistan







3










3 6
Algeria












4
4

4

12
Angola









3 4

5
3 3 6

24
Bułgaria





4 3

1

2






10
Czechosłowacja

1 2

2
4
4 4 4







21
Egipt
40 8 3 16















67
Etiopia








3

4


4



11
Finlandia









1 2








3
Indie




4 8
4 4 4
6 6


6 6 12
60
Irak

4
2 3 9 3 3
2 5 3
4 8
6


52
Jemen















3 3


6
Jugosławia




4

4 1

3 1
2




15
Kambodża















1



1
Kuba





4 4





7 1

9 3
28
Laos










1


1




2
Libia




6 3 3 1 2 8 4 7
3 3 4



44
Mali







1




2





3
Mozambik








4





3



7
NRD


2 2




1


1
4



10
Peru







7 4










11
Płn. Korea















3
3

6
Polska 1 4


4 4

4 2


1
2 2


24
Rumunia
















4


4
Somali







3











3
Syria


8 4

3 3 6 3 6 6 3 4


1

47
Tanzania





3 1
2










6
Węgry






1
6
1








8
Wietnam


4 8




9 3 1 3
3
6
3
40
Razem 1 44 13 19 32 21 37 18 33 36 38 30 34 19 27 22 27 30 29 18 3 531

Od 1958 do 1989 roku, w przeciągu 32 lat, ZSRR wyeksportował 1319 PZR, licząc w to tylko PZR SA-75 Dwina, S-75 Desna, S-75M Wołchow i S-125 Newa.

[ Zobacz również: Przeciwlotniczy Zestaw Rakietowy S-125M Newa ( SA-3 Goa). ]
 

[ Do spisu treści ]

 

4. Historia eksportu PZR S-200WE Wega.
 

Pierwszy doświadczalny start rakiety odbył się 27 lipca 1960 roku. Produkcję zestawu podjęły zakłady produkcyjnych ZSRR CzKW „Ałmaz” i MKW „Faken”. Głównym konstruktorem rakiety był P. Gruszin. W 1965 roku, zakłady produkcyjne w Leningradzie rozpoczęły seryjną produkcję rakiet. Zestaw 22 lutego 1967 roku został wprowadzony na uzbrojenie wojsk obrony powietrznej ZSRR pod nazwą S-200A kryptonim „Angara”.

Na początku 1983 roku, po raz pierwszy PZR S–200 opuścił ZSRR (po 16 latach od przyjęcia na uzbrojenie w ZSRR). Pierwsze dwa pułki S–200M znalazły się w Syrii. W roku 1984 sprzęt S–200M przejęły syryjskie obsługi. W tym samym roku S-200 trafia do Bułgarii i NRD. W Polsce historia S-200WE zaczyna się w 1986 roku.

Dynamikę eksportu PZR S-200 ilustruje poniższa tabela:

S-200WE Wega
Rok:
Eksport do:
19841985 19861987 19881989 19901991 Razem
Bułgaria 1/2               1/2
Czechosłowacja   1/3       1/2     2/5
Irak             1/3 1/3 2/6
Libia   2/4       2/4     4/8
NRD 1/2 1/2             2/4
Płn. Korea       1/2     1/2   2/4
Polska     1/2           1/2
Syria 2/4       2/4       4/8
Węgry     1/2           1/2
Razem 4/8 4/9 2/4 1/2 2/4 3/6 2/5 1/3 19/41
W liczniku podano ilośc pułków S-200WE, w mianowniku ilość kanałów celowania (dywizjonów ogniowych).

 

[ Zobacz również: Przeciwlotniczy Zestaw Rakietowy S–200WE “Wega” (SA–5 Gammon). ]
 

[ Do spisu treści ]

 

5. Historia dostaw rakiet przeciwlotniczych do Polski.
 

Do tej pory przedstawiono historię dostaw przeciwlotniczych zestawów rakietowych. Oczywistym faktem jest, że bez rakiet przeciwlotniczych zestawy rakietowy byłyby tylko złomem użytkowym.

Jak zatem wyglądały dostawy rakiet przeciwlotniczych? W tym miejscu małe wyjaśnienie. W owych czasach operowano pojęciem jednostka ognia (j.o.). Jednostka ognia, ogólnie rzecz biorąc, to dwukrotne załadowanie amunicją magazynków. Jak to się przekładało na rakiety? Na przykładzie PZR S-75M Wołchow: dywizjon posiadał sześć wyrzutni, do dwukrotnego ich załadowania należało posiadać 12 rakiet. Tak więc, j.o. dla PZR S-75M Wołchow wynosiła 12 rakiet. Docelową normą było posiadanie 4 j.o. przez każdy dywizjon, czyli 48 rakiet. W praktycę normy te uzyskano, dla PZR SA-75 Dzwina i S-75M Wołchow, po okresie około 10 lat dostaw. Podobnie normy wyglądały w byłej Czechosłowacji, natomiast w byłej NRD dla PZR SA-75 Dzwina norma oscylowała w granicach 12 j.o. (914 rakiet na 6 dywizjonów) i dla PZR S-75M Wołchow 6 j.o. (2303 rakiety na 29 dywizjony).

Bilans dostaw rakiet do Polska wyglądał następująco:

  • W-750 PZR SA-75 Dzwina - 859 szt., ostatnia dostawa w 1972 roku;
  • W-755 i W-759 PZR S-75M Wołchow - 1410 szt., ostatnia dostawa w 1988 roku;
  • W-601P PZR S-125M Newa - 1386 szt., ostatnia dostawa w 1985 roku;
  • W-880E PZR S-200WE Wega - 38 szt., ostatnia dostawa w 1987 roku.

Szczegóły dostaw w kolejnych latach przedstawiono w załączonej tabeli.

Rok dostawy do Polski Ilość importowany rakiet dla PZR: Razem
SA-75 Dzwina S-75M Wołchow S-125 Newa S-200WE Wega
W-750 W-755 (W-759) W-601PD W-880E
195930   30
196066   66
1961196   196
196252   52
196390   90
1964 150  150
196512068  188
1966 110  110
19677524  99
1968 96  96
1969 16812 180
1970 23852 290
19711306080 270
197210070  170
1973 2670 96
1974 104170 274
1975 200146 346
1976  136 136
1978  200 200
1979 21100 121
1980 27100 127
1985  320 320
1986   2424
1987 (24) 1438
1988 (24)  24
Razem8591362+(48)1386383693

 

Część rakiet została zużyta podczas strzelań poligonowych. W okresie od 1960 roku do 1990 roku zużyto podczas strzelań poligonowych 507 rakiet. Do strzelań poligonowych przeznaczano w pierwszej kolejności rakiety po zakończeniu resursu dyżurowania na wyrzutniach startowych (po uprzednich pracach remontowych w WZU Grudziądz). Z tej grupy rakiet wydzielano także, tak zwane rakiety szkolne do szkolenia obsług kontroli aparatury pokładowej, montażu, zbrojenia, dystrybucji paliw i wyrzutni startowych.
 

6. Utylizacja rakiet.
 

Po rozformowaniu dywizjonów uzbrojonych w PZR SA-75 Dzwina i S-75M Wołchow, pozostałe rakiety i rakietowe materiały napędowe (paliwo i utleniacz) zostały poddane utylizacji.

Oto kilka zdjęć ilustrujących proces utylizacji rakiet W-759. Były to ostatnie rakiety dostarczone do Polski w 1986 i 1987 roku dla PZR S-75M Wołchow. W sumie, w kwietniu 2011 roku, utylizacji poddano 48 rakiet, w tym 24 szt. z byłej 26. BR OP, 22 szt. z byłej 4. GBR OP i 2 szt. z 3. WBR OP.

Rakiety były utylizowane w byłym 26. dywizjonie technicznym OP m. Bieszkowice. Autorem zdjęć jest, prawdopodobnie, jeden z pracowników czeskiej firmy utylizującej rakiety.


Ostatnia droga rakiet W-759 PZR S-75M Wołchow.
Ostatnia droga rakiet W-759 PZR S-75M Wołchow.
 


Demontaż przedziału 1 rakiety W-759.
Demontaż przedziału 1 rakiety W-759.
 


Korpus aparatury pokładowej rakiety W-759.
Korpus aparatury pokładowej rakiety W-759.
 


Zbiorniki paliwa, utleniacza i pozostałe przedziały rakiet W-759.
Zbiorniki paliwa, utleniacza i pozostałe przedziały rakiet W-759.
 


Fragmenty okablowania i dystrybucji sprężonego powietrza rakiet W-759.
Fragmenty okablowania i dystrybucji sprężonego powietrza rakiet W-759.
 


Przedziały nr 1 i 2 rakiet W-759.
Przedziały nr 1 i 2 rakiet W-759.
 


Elementy automatyki rakiet W-759.
Elementy automatyki rakiet W-759.
 


Zbiorniki sprężonego powietrza rakiet W-759.
Zbiorniki sprężonego powietrza rakiet W-759.
 


Bloki autopilota i radiokierowania rakiet W-759.
Bloki autopilota i radiokierowania rakiet W-759.
 


Silnik marszowy rakiety W-759.
Silnik marszowy rakiety W-759.
 


Magazyn silników startowych.
Magazyn silników startowych.
 


Magazyn silników startowych.
Magazyn silników startowych. Korpusy silników startowych i wymontowane z rakiet W-759 silniki marszowe.
 

[ Do spisu treści ]

 

  Bibliografia:  

Analizę danych opracowano na podstawie dokumentów udostępnionych na stronie internetowej “Главная История техники ПВО...”: http://historykpvo.narod2.ru/ - 03.06.2011r.